Социалист Республика Словения
| Социалист Республика Словения серб-хорв. Socijalistička republika Slovenija/Социjалистичка Република Словениjа словен. Socialistična Republika Slovenija СФРЮ-ну къурамында республика | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимни «Naprej zastava slave» "Алгъа, байракъны хурметине | |||||||||
| |||||||||
| Ара шахары | Любляна | ||||||||
| Тил(лер)и | словен тил | ||||||||
| Халкъны къалынлыгъы | 94,5 адам/км² | ||||||||
| Джер ёлчеми | 20 246 км² СФРЮ-да 5-чи | ||||||||
| Халкъы | 1 913 355 адам СФРЮ-да 5-чи | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | социалист республика | ||||||||
| Скупщинаны Президиумуну председатели | |||||||||
| - 1945-1953 | Йосип Видмар (биринчи) | ||||||||
| - 1990-1991 | Милан Кучан (ахыргъы) | ||||||||
| Башчы партия | Словенияны коммунист партиясы | ||||||||
| Тарихи | |||||||||
| - Къуралгъаны | 31 январь 1946 джыл | ||||||||
| - Бойсунмагъан кърал баямлауу | 25 июнь 1991 джыл | ||||||||
_crowned.svg){kind=small}
.svg)
Социалист Республика Словения (серб-хорв. Социjалистичка Република Словениjа/Socijalistička Republika Slovenija, словен. Socialistična republika Slovenija) — СФРЮ-ну къурагъан 6 социалист республикадан бири. 1963 джылгъа дери Халкъ республика Словения атны джюрютгенди (серб-хорв. Narodna republika Slovenija). Бусагъатда — Словения. Чеклери: кюнбатышда Италия бла, шималда — Австрия бла, кюнчыгъышда — Маджар бла, къыбылада — Социалист Республика Хорватия бла. Адриатика тенгизге чыгъышы барды.
Политика структурасы[тюзет | къайнакъны тюзет]
Словения — башха тенг социалист республикала бла бирлешиб бирикген кърал СФРЮ-ну къурагъан социалист республикады. Ахыр конституциясы 1974 джылда бегитилгенди. Закон къураучу органы — Скупщина (Skupščina) (1963 джылгъа дери — Халкъ Скупщина (Ljudska skupščina)), 3 Бирлешген урунууну соборундан къуралгъанды (zbor združenega dela) (1963—1974 дждж. — Мюлк Собор, Культура-Джарыкълыкъ Собор, Социал-Саулукъ сакълау Собор, Къуралыш-Политикалыкъ Собор (1968 джылгъа дери)), Джамагъатланы собору (zbor občin) (1967 джылдан) эмда Джамагъат-политикалыкъ собор (družbenopolitični zbor) (1968 джылгъа дери — Республикан Собор), къралны коллективли башчысы — Президиум (Predsedstvo) (1974 джылдан, 1953 джылгъа дери — Халкъ Скупщинаны Президиуму (Prezidij Ljudske skupščine)), толтуруучу орган — Толтуруучу кенгеш (Izvršni svet) (1953 джылгъа дери — Правительство (vlada)).
Административ бёлюнюу[тюзет | къайнакъны тюзет]
СРС-ни территориясы уездлеге бёлюннгенди (okraji) (1967 джылгъа дери), уездле джамагъатлагъа (občina) (1963 джылдан — шахарла (mesto) бла эллеге (vas)).
Уездлени келечиклик органлары — уезд скупщинала (1963 джылгъа дери — уезд халкъ комитетле (okrajni ljudski odbori))
Джамагъатланы келечилик органлары — джамагъат скупщинала (občinska skupščina) (1963 джылгъа дери — шахар халкъ комитетле (mestni ljudski odbori)эмда эл халкъ комитетле).
Хакъ система[тюзет | къайнакъны тюзет]
Баш сюд инстанция — Баш Сюд (Vrhovno sodišče), Скупщина бла сайланнганды, биринчи инстанцияланы сюдлери — джамагъат сюдле ( 1963 джылгъа дери — уездн сюдле, уезд халкъ комитетле бла сайланнгандыла).
Табигъат[тюзет | къайнакъны тюзет]
Тарих[тюзет | къайнакъны тюзет]
Экинчи дуния къазауатны заманында Югославия Короллукъну территориясы оккупация тюбюнде болгъанды, Словения а уа Германия, Маджар эмда Италия арасында юлешиннгенди. Немецле словенлилени мингле бла концлагерлеге, фабрикала бла заводлала ишге сюргендиле, неда Хорватия бла Сербиягъа зор бла кёчюргендиле. Немецле да, итальянлыла да словенлилени ассимиляциясын бардыргъандыла немецле германизацияны, итальянлыла - романизацияны. Словенияны эки къаршчыланыу къозгъалыу къуралгъанды: коммунист эмда миллетчи. Къазауатдан сора Словения, СФРЮ-ну 6 республикасыны бири болады. 1955 джылда, Каринтия бла Штирияны джашагъанланы асламысы словенлиле болгъан бёлгелерини Австриягъа къалыуну юсюнден кесаматха къол салыныб, Австрия бла Югославияны арасында чек дау тауусулады. 1980-чы джылланы аягъы СФРЮ-да кёбпартиялы системаны къуралыууну башланыуу болады. 1989-чу джылны 11-чи январында Словен демократ бирлик къуралады[1]. 1989-чу джылны майында Люблянада баргъан митингде "Словен халкъны суверен къралыныу къурауун даулагъан "Майгъы декларация" алынады[2]. Ол джылны сентябрында словен парламент республиканы конституциясын тюрлендириб, Словения СФРЮ-ну къурамында "словен халкъны излесе айырылча неда бирлеширча, кесини оноуун этерге дайым, толу эмда сыйырылмазлыкъ хакъыны тамалында" болгъанын бегитгенди[2]. 1989-чу джылда къралда талай оппозиция партия къуралады, ала джылны аягъында "Словенияны демократ оппозициясы" коалицияда бирлешедиле, 1990-чы джылны апрелинде, парламентге биринчи кере бардырылгъан эркин сайлаулада, джарымдан аслам орун аладыла[3]. 1990-чы джылны июлунда Словенияны суверенитетини декларациясы алынады, аннга кёре республиканы законлары федерал законладан баш болады, эмда югослав законла словен законлагъа келишмеселе ишлемейдиле[4]. 1990-чы джылны 23-чю декабрында бардырылгъан референдумда, къошулгъан сайлаучуланы 88,5 % Словенияны бойсунмагъан кърал болуруна чёб атхандыла[4]. Через полгода была провозглашена независимость Словении[5], Белградны кюч бла СФРЮ-ну толулугъун джакъларгъа кюрешиую он кюнлюк урушда дженгилиу бла джетишимсиз болгъанды.
Экономика[тюзет | къайнакъны тюзет]
Словения, Югославияны экономика джанындан эм айныгъан республикасы болгъанды. 1971 джылда республиканы промышленносту бютеулюк ич продуктну 42 % бергенди (сатыу-алыу — 19,5 %, эл мюлк — 11,5 %, къурулуш — 8,4 %). Экономикалыкъ тири адамладан (1971-чи джылда 837 минг адам) промышленностда, санагъатлада эмда къурулушда 43 % аслам, эл мюлкде, чабакъчылыкъда эмда чегет мюлкде 30 % чакълы, улоуда — 4,5 %, сатыу-алыуда эмда башха баджарыу санагъатлада — 4 % чакълы бир кюрешгенди. Словенияны индустриясыны чыгъаргъаны кёб тюрлюлюгю бла белгилиди. Энергетикада — Драва, Сава эмда Соча ГЭС каскадла (СФРЮ-да электрокъууатны чыгъарыууну 15%) эмда осал кёмюрде ишлеген ДжЭС-ле (Веленье[sl] э. б. Полиметалл магъаданланы чыгъарыу (Межица, Шоштань, Камник), бокситле (Юли Краинада), (Камник), (Идрия, дунияны гинасуу джатакълары бла 3-чю орун алгъан магъадан оджакъ). Къара (Есеницада, Равнада, Шторда заводла) джылтырауукъ (Межице бла Кидричево эритиу) металлургия. Индустрияны алчы санагъатлары — машина ишлеу, аны ичинде автомобиль ишлеу (Марибор), электротехника (Любляна, Крань). Къумач, агъач, азыкъ эмда полигирафия промышленность да иги танг дараджада болгаънды. Республиканы баш индустрия аралыкълары — Марибор, Любляна, Крань, Целе, Копер. Словенияны территориясыны джарымындан асламы эл мюлкде хайырландырылгъанды. Джерчиликни баш районлары — Драва, Мура, Лендава сууланы ёзенлери эмда сыртлыкъла, артыкъсыз да бек республиканы тюз джерлери кёб болгъан кюнчыгъышы. Сабанлыкъла эл мюлк джерлени 53 % чакълы бирин алгъандыла, терек бачхала (артыкъсыз алма бла кертме) джюзюмлюкле — 8 %, биченликле бла джайылыкъла — 39 %. Джерчиликде бюртюклюле (будай, нартюз, къара будай, арпа, зынтхы), гардош (югослав битимден 24 %), хуммелек, цикорий, чюгюндюр, кетен ёсдюрюлгендиле. Малны сына (минг, 1973): тууар — 551—447, ууакъ аякълы — 24, ат — 40. Халкъла арасы туризм (аралыкълары — гг. Любляна, Марибор, Постойна, Порторож — Адриатикада). Словенияны юсю бла Югославияны Италия эмда Австрия бла байлагъан темир джол ётгенди. , шоссе Гориция — Любляна — Загреб — Белград.
Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- ↑ Старикова Н. Н. Словенские писатели и «бархатная революция» // Славянский альманах. — 2015. — № 1-2. — С. 220—221
- ↑ 2,0 2,1 Старикова Н. Н. Словенские писатели и «бархатная революция» // Славянский альманах. — 2015. — № 1-2. — С. 221
- ↑ Старикова Н. Н. Словенские писатели и «бархатная революция» // Славянский альманах. — 2015. — № 1-2. — С. 221—222
- ↑ 4,0 4,1 Старикова Н. Н. Словенские писатели и «бархатная революция» // Славянский альманах. — 2015. — № 1-2. — С. 222
- ↑ Дмитрий Окунев Крушение союза: как Словения победила Югославию (орус.) (2020-12-23).