Социалист Республика Хорватия
| Социалист Республика Хорватия серб-хорв. Socijalistička Republika Hrvatska / Cоциjалистичка Република Хрватска хорв. Socijalistička Republika Hrvatska СФРЮ-ну къурамында республика | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимни «Lijepa nasa domovino» Бизни аламат джуртубуз | |||||||||
| |||||||||
| Ара шахары | Загреб | ||||||||
| Тил(лер)и | хорват, серб | ||||||||
| Валютасы | югослав динар | ||||||||
| Башчы партия | Хорватияны коммунистлерини бирлиги | ||||||||
| Джер ёлчеми | 56 524 км² СФРЮ-да 2-чи | ||||||||
| Халкъы | 4 784 265 СФРЮ-да 2-чи | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | социалист республика | ||||||||
| Халкъ Скупщинаны Президиумуну председатели | |||||||||
| - 1945 - 1949 | Владимир Назор | ||||||||
| - 1990 | Франьо Туджман | ||||||||
| Тарихи | |||||||||
| - Къуралгъаны | 25 июль 1945 | ||||||||
| - Бойсунмагъанлыкъ баямлау | 25 июнь 1991 | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Социалист Республика Хорватия (серб-хорв. Socijalistička Republika Hrvatska / Cоциjалистичка Република Хрватска, хорв. Socijalistička Republika Hrvatska) — СФРЮ-ну къурагъан 6 социалист республиканы бириди. Бусагъатда Хорватия Республикады. Территориясы эмда джашагъан адамыны саны бла СФРЮ-ну СР Сербиядан сора экинчи болгъанды, эконмикасыны айныуу бла да СР Словениядан сора экинчи болгъанды. Де-факто республика фашистледен азатланнган Хорватияны территориясында 1944-чю джылны майында къуралгъанды, Хорватияны халкъ антифашист азатланыууну вечесини джыйылыуунда властны къолгъа алгъан оноу этилгенди, алай бла ол джыйылыу къураучу функциялагъа ие болгъанды. Федерал кърал Хорватия атны 1945-чи джылны 25-чи июлунда, Вечени 4-чю сессиясында алады. Федератив Халкъ Республика Югославияны баямаланыуундан сора, 1946-чы джылны 26-чы февралында атын Халкъ Республика Хорватиягъа тюрлендиреди. Социалист Республика Хорватия атын башха республикала бла бирге Югославияны 1963-чю джылгъы конституциясы алыннгандан сора алады, эмда ол атны 1990-чы джылны 25-чи июлунда джангы сайланнган парламент Хорватия Республикагъа тюрлендиргинчи джюрютеди.
СФРЮ-дан азатлыкъны 1991-чи джылны 25-чи июнунда баямланса да, Бриони декларациягъа кёре бойсунмаулукъ алыугъа 3 айлыкъ мараторй салынады, алай бла керти бойсунмазлыкъ 1991-чи джылны 8-чи октябрында келгенди.
Конститцион халкълагъа хорватлыла бла серблиле саналгъанды, миллет азлыкълагъа — маджарлыла, чехле, итальянлыла, словаклыла, русинле эмда украинлиле саналгъандыла, алай а къуру ала кёб тюбеген муниципалетитледе. Биринчи кёб партиялы сайлауладан сора уллу социал-политикалыкъ тюрлениуле келгендиле - кърал символла тюрлендирилгендиле, муницпалитетлени бирликлери къоратылгъандыла, серблиле конституцион халкъ статусдан чыгъарылгъандыла. Ол къралда башланнган граждан урушну чурумларыны бири болгъанды.
Социал-экономикалыкъ айныуу[тюзет | къайнакъны тюзет]
Экономика джанында Хорватия СФРЮ-да Словениядан сора экинчи болгъанды. Сёз ючюн, 1979-чу джылда бютеулей СФРЮ-да ишсизлик дараджа 15,52 % болгъан эсе, Хорватияда ол кёгюзюм къуру 5,68 % болгъанды[1]. Тито федерациягъа башчылыкъ этген джыллада, Хорватия саулукъ сакълауда уллу джетишимлеге джетгенди: сабий ёлюм 1952—1979 джыллада 5 къатдан асламгъа азайгъады: 1000 адамъа 102,3 сабийден, 19,2 сабийге (СФРЮ-да 1979 джылда орталама — 1000 адамгъа 32,2 сабий)[1]. В немалой степени это было связано с изменением структуры занятости. 1953-чю джылда эл мюлкде халкъны 56,4 % кюрешген эсе, 1979-чу джылда бу кёргюзюм къуру 24,1 % Болгъанды[1]. Башха айныгъан республикала кибик, Хорватия да Джетерли айнымагъан региоонлагъа болушлукъ фондха ачха джибергенлей турагъанды. 1981—1985 джыллада ол фондха Хорватияны ачха джибериую, бютеу СФРЮ-ну джибериулерини 25,5 % болгъанды, 1986—1990 джыллада эсе уа — 23,3 %[2]. Ары джиберилген ачха ызына къайтмагъанды. Хорватия бла артха къалгъан регионланы арасында учурум ёсгенлей баргъанды. Сёз ючюн, 1952-чи джылда адам башына ВИП артха къалгъан Босния эм Герцеговинада 391 динар болгъан эсе, Хорватияда 554 динар болгъанды, 1971-чи джылгъа бу кёргюзюмле 4622 бла 8738 динар болгъанды[1].
Политикалыкъ къурулушу[тюзет | къайнакъны тюзет]
Закон чыгъарыучу орган — Сабор (Sabor), къурамында Бирикген Урунууну Кенгеши (Viječe Udruženog Rada) (1974 джылгъа дери — Мюлк Кенгеш (Privredno Viječe), Культура-Джарыкълыкъ Кенгеш (Prosvjatno-Kulturno Viječe), Социал-Саулукъ сакълау Кенгеш (Socialno-Zdravstveno Viječe) эмда Къуралыш-Политикалыкъ кенгеш (Organizaciono-političko vijeće) (1968-чи джылгъа дери)), Джамагъат-политикалыкъ Кенгеш (Društveno-političko vijeće) (1968 джылгъа дери — Республикан Кенгеш (Republičko Viječe)), Джамагъатланы Кенгеши (Viječe općina) (1967 джылдан), къралны коллективли башчысы — Президиум (Predsjedništvo) (1974 джылдан, 1953 джылгъа дери — Саборну Президиуму (Prezidijum Sabora)), толтуруучу орган — Толтуруучу кенгеш (Izvršno vijeće)(1953 джылгъа дери — Правительство (Vlada)).
Административ бёлюнюу[тюзет | къайнакъны тюзет]
СРХ-ны территориясы областлагъа (oblast) (1963 джылгъа дери), областла уездлеге (kotar), уездле шахарла (grad) бла эллеге (selo) юлешиннгенди.
Областланы келечилик органлары — область халкъ комитетлени (oblastni narodni odbor) халкъ сайлагъанды, областланы толтуруучу органлары — область халкъ комитетлени толтуруучу комитетлери (1953 дылгъа дери).
Уездлени келечилик органлары — уезд джыйылыула (kotarska skupština) (1963 джылгъа дери — уезд халкъ комитетле),аланы хар бири уезд кенгешден, урунуу биргиулени кенгешинден эмда джерли биригиулени кенгешлеринде къуралгъандыла (1967 джылдан).
Джамагъатланы келечилик органлары — джамагъат джыйылыула (opčinska skupština) (1963 джылгъа дери шахар халкъ комитетле эмда эл халкъ комитетле), аланы хар бири джамагъат-политикалыкъ кенгешден (1968 джылгъа дери — джамагъат кенгешден (opčinsko vieče), бирикген урунууну кенгешинден (1963 джылгъа дери — урунуу биригиулени кенгеши (vieče radnih zajednica) эмда джерли биригиулени кенгешинден къуралгъанды (1967 джылдан).
Хакъ система[тюзет | къайнакъны тюзет]
Баш сюд инстанция — Баш Сюд (Vrhvovni Sud), Сабор сайлагъанды, аппеляция инстанцияны сюдлери (1963 джылгъа дери) — округ сюдле (okružni sud), область халкъ комитетле сайлагъанды, биринчи инстанцияны сюдлери — джамагъат сюдле (1963 джылгъа дери — уезд сюдле (kotarski sud)), уезд халкъ комитетле бла сайланнгандыла.
Республиканы башчылыгъы[тюзет | къайнакъны тюзет]
Халкъ Скупщинаны Президиумуну председателлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Назор, Владимир (1943—1949)
- Мразович, Карло (1949—1952)
- Крстулович, Вицко (1952—1953)
Халкъ Скупщинаны председателлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Сремец, Златан (1953)
- Бакарич, Владимир (1953—1963)
- Краячич, Иван (1963—1967)
- Яков Блажевич (1967—1974)
- Иво Перишин (1974)
Президиумуну председателлери[тюзет | къайнакъны тюзет]
- Блажевич, Яков (1974—1982)
- Цветкович, Мариян (1982—1983)
- Балтич, Милутин (1983—1984)
- Петрич, Якша (1984—1985)
- Цар, Перо (1985)
- Эма Дероси-Белаяц[sr] (1985—1986)
- Маркович, Анте (1986—1988)
- Латин, Иво (1988—1990)
- Туджман, Франьо (1990)
Белгиле[тюзет | къайнакъны тюзет]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Харитонова О. Г. Босния и Хорватия в СФРЮ: институциональные проблемы этнической федерации // Сравнительная политика. — 2014. — № 1. — С. 26
- ↑ Харитонова О. Г. Босния и Хорватия в СФРЮ: институциональные проблемы этнической федерации // Сравнительная политика. — 2014. — № 1. — С. 28