Трансатлантика телеграф кабель
Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Трансатлантический кабель.
Трансатланти́ка телегра́ф ка́бель — XIX—XX ёмюрледе Атлантика океанны тюбю бла салыннган, телеграф сигналны берген коммуникация кабелди.
Биринчи сынаула
[тюзет | къайнакъны тюзет]Электрика сигналны берген биринчи суу тюбю кабель Мюнхенде Изар сууну узунлугъу бла салыннганды. Алай а джетерли гидроизоляциясы болмагъаны себебли, быллай кабелни кёб заманны ишлемезлиги ангылашыннганды. Къуру 1847 джылда Сименсни гуттаперчадан изоляция этерге технологияны джаратыуу бла, Кале бла Дуврну арасында кабелни салыб башларгъа амал чыкъгъанды, бу салыннган кабель биринчи телеграмма джиберилгенлей кёбтурмай джылтыргъанды, джыл ётюб, аны кючленнген кабелге алмашдырыб да кёргендиле, ол да кёбню къуллукъ эталмагъанды.
1856—1858
[тюзет | къайнакъны тюзет]1856 джылда «Atlantic Telegraph Company» акционер джамагъат къуралады, ол 1857 джылда 4500 километр кючленнген кабелни Атлантика океанны тюбю бла салыб башлайды. К550 кг/км ауурлугъу болгъан кабель юч къат гуттаперча бла чырмалыб, тышындан да темир аркъандан къабугъу болгъанды. 1857 джылны августунда «Агамемнон» бла «Ниагара» кемеле Ирландияны къыбыла-кюнбатыш джагъасындан кабелни салыб башлагъандыла, алай кабелни юзюлгени себебли, ишлени бир джылгъа артха къояргъа керек болгъандыла.
Экинчи кере [1858 джыл]]ны джайында салыб кёргендиле. Бу джол кабелни океанда, Ирландия бла Ньюфаундлендни арасында салыб башларгъа оноу этгендиле. 26 июлда «Агамемнон» бла «Ниагара», хар биринде кабелни джарымы бла, Атлантика океанда тюбешиб, эки джарымны да бирин бирине джалгъаб, кабелни суугъа ийгендиле. Кабель, салыннган заманында талай кере юзюлгенди, ол заманда кемеле къайтыб джангыдан салыб башларгъа керек болгъандыла. 5-чи августда кемеле кабелни салыуну джетишимли тындырыб, хар бири нюзюр пунктларына джетгендиле — Валентия эмда Ньюфаундленд айрымканлагъа, — алай бла биринчи трансатланика телеграф сыз къуралгъанды, бу Эски бла Джангы Дунияны бир-бирине байлагъанды. 1858 джылны 16 августунда Уллу Британияны королевасы Виктория АБШ-ны президенти Джеймс Бьюкенен бири бирине алгъышлау телеграммала джибергендиле. Ингилиз королеваны телеграммасы 103 сёзден къуралгъанды, аланы джибериую 16 сагъат баргъанды.
1858 джылны сентябрында байлам бузулгъанды. Гидроизоляцияны джетерли болмагъаны себебли тот болгъаны деген оюм барды. Башхы чурумлагъа уа ингилиз джанындан бериуню терклетир ючюн сызгъа берилген уллу кючениу саналады.
1864—1870
[тюзет | къайнакъны тюзет]1865 джылны июлунда маджаллашхан изоляциясы болгъан 5100 км кабелни салыу башланнганды кабель салыучугъа ол заманны эм уллу кемеси — британ пароход «Грейт Истерн» сайланнганды. 1865 джылны 31 июнунда салыуну заманында кабель юзюлгенди. Талай кере кабелни тутаргъа кюрешселе да джетишимсиз болгъандыла, ол себебден салыуну келлик джылгъа къояргъа оноу этилгеди. 1866 джылда джангы кабель салыннганды, ол Европа бла Американы арасында тыйгъычсыз телеграф байламны джарашдырыргъа амал бергенди. 1865 джылда юзюлген кабель да табылыб, джетмеген фрагментине джалгъаныб, ишлерча болгъанды.
Талай джылдан Индиягъа да кабель тартылгъанды, ол 1870 джылда Лондон — Бомбей сызда туура телеграф байлам къурургъа амал бергенди (Мисир бла Мальтадагъы реле станцияланы юслери бла).
Дагъыда къара
[тюзет | къайнакъны тюзет]Литература
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Sir William Howard Russell. The Atlantic Telegraph. — NAVAL INSTITUTE PRESS, 1865.(ингил.)
- H. M. Field. History of the Atlantic telegraph. — NY: Charles Scribner & Co, 1869.(ингил.)
- H. M. Field. The Story of the Atlantic telegraph. — NY: CHARLES SCRIBNER'S SONS, 1898.(ингил.)
- Sir Charles Bright. The Story of the Atlantic Cable. — NY: D. APPLETON AND COMPANY, 1903.(ингил.)
- А. Кларк. Голос через океан. — М.: Связь, 1964.
- Gillian Cookson. The Cable: The Wire That Changed the World. — The History Press, 2003. — ISBN 0752423665.(ингил.)
- John Steele Gordon. A Thread Across the Ocean - The Heroic Story of the Transatlantic Cable. — 2003. — ISBN 0060524464.(ингил.)
- C. G. Hearn. Circuits in the sea: the men, the ships, and the Atlantic cable. — Greenwood Publishing Group, 2004. — ISBN 9780275982317.(ингил.)
- Стефан Цвейг. Первое слово из-за океана // Звёздные часы человечества. — М.: АСТ: Астрель, 2010.
- Gillian Cookson. The Cable: Wire to the New World. — The History Press, 2013. — ISBN 9780752487861.(ингил.)