Грек алфавит
Типи: | Консонантлыкъ-вокал |
Тилле: | грек тил |
Джазылгъаны: | солдан онгнга |
Белгилени саны: | 24 хариф |
Къуралгъан датасы: | б. э. д. VIII ёмюр |
Статусу: | копт алфавит, гот алфавит, глаголица, кириллица, латиница
|
Кёзюую: | бу заманнга дери |
Туудукълары: | Гот джазма, Глаголица, Кириллица, Копт джазма, Эрмен джазма, Этруск алфавит, Латин алфавит |
ISO 15924: | Grek |
тюрлендириу ![]() |
Грек алфавитде 24 хариф барды.
Буруннгу грек алфавитде аны тышында: Ϝ, ϝ (дигамма), Ϻ, ϻ (сан), Ϙ, ϙ (коппа), Ͳ, ͳ (сампи) харифледа хайырланнгандыла. Дигамма къысха у харифни бергенди, коппа — к, сампи — с. Бу харифле грек алфавитге финикий алфавитден келгендиле. Анда ала семит тиллеге энчи болгъан тауушланы бергендиле. Классика грек алфавитде къуру санлада хайырланнгандыла (сан магъананы тутхан белгиле кибик).
Грек джазма, грек тилни тышында урум тилдеда хайырланнганды[1], бу тил тюрк тиллени къыпчакъ-къуман тюб къауумуна киргенди[2]. XX ёмюрге дери — Грецияны славян диалектлеринде да хайырланнганды.
Харифле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Хариф | Аты | Айтылгъаны | Финикий тамалы |
Латин транслитерациясы |
Сан магъа- насы | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
бур.-грек | визан- тия |
бус. грек | къ.-м. | бур.-грек | бус. грек | бур.-грек | бус. грек | |||
Α α | ἄλφα | άλφα | альфа | [a] [aː] | [a] | ![]() |
a | 1 | ||
Β β | βῆτα | βήτα | бета (вита) | [b] | [v] | ![]() |
b | v | 2 | |
Γ γ | γάμμα | γάμμα γάμα |
гамма | [g] | [ɣ], [ʝ] | ![]() |
g | gh, g, j | 3 | |
Δ δ | δέλτα | δέλτα | дельта | [d] | [ð] | ![]() |
d | d, dh | 4 | |
Ε ε | εἶ | ἒ ψιλόν | έψιλον | эпсилон | [e] | ![]() |
e | 5 | ||
Ζ ζ | ζῆτα | ζήτα | дзета (зита) | [dz], позже [zː] | [z] | ![]() |
z | 7 | ||
Η η | ἦτα | ήτα | эта (ита) | [ɛː] | [i] | ![]() |
e, ē | i | 8 | |
Θ θ | θῆτα | θήτα | тета (фита) | [tʰ] | [θ] | ![]() |
th | 9 | ||
Ι ι | ἰῶτα | ιώτα γιώτα |
йота | [i] [iː] | [i], [j] | ![]() |
i | 10 | ||
Κ κ | κάππα | κάππα κάπα |
каппа | [k] | [k], [c] | ![]() |
k | 20 | ||
Λ λ | λάβδα | λάμβδα | λάμδα λάμβδα |
лямбда (лямда) | [l] | ![]() |
l | 30 | ||
Μ μ | μῦ | μι μυ |
мю (ми) | [m] | ![]() |
m | 40 | |||
Ν ν | νῦ | νι νυ |
ню (ни) | [n] | ![]() |
n | 50 | |||
Ξ ξ | ξεῖ | ξῖ | ξι | кси | [ks] | ![]() |
x | x, ks | 60 | |
Ο ο | οὖ | ὂ μικρόν | όμικρον | омикрон | [o] | ![]() |
o | 70 | ||
Π π | πεῖ | πῖ | πι | пи | [p] | ![]() |
p | 80 | ||
Ρ ρ | ῥῶ | ρω | ро | [r], [r̥] | [r] | ![]() |
r (ῥ: rh) | r | 100 | |
Σ σ ς | σῖγμα | σίγμα | сигма | [s] | ![]() |
s | 200 | |||
Τ τ | ταῦ | ταυ | тау (таф) | [t] | ![]() |
t | 300 | |||
Υ υ | ὖ | ὖ ψιλόν | ύψιλον | ипсилон | [y], [yː] (ранее [u], [uː]) |
[i] | ![]() |
u, y | y, v, f | 400 |
Φ φ | φεῖ | φῖ | φι | фи | [pʰ] | [f] | происхож- дение не ясно |
ph | f | 500 |
Χ χ | χεῖ | χῖ | χι | хи | [kʰ] | [x], [ç] | ch | ch, kh | 600 | |
Ψ ψ | ψεῖ | ψῖ | ψι | пси | [ps] | ps | 700 | |||
Ω ω | ὦ | ὦ μέγα | ωμέγα | омега | [ɔː] | [o] | ![]() |
o, ō | o | 800 |
Эски харифле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Тюбюнде берилген харифле классика грек алфавитге кирмейдиле, алай а аланы ючюсю (дигамма, коппа, сампи) санланы грек алфавит джазылыууну системасында хайырланнгандыла, экиси уа (коппа и сампи) бусагъатха дерида хайырланадыла (дигамма византия заманда стигмагъа алмашдырылгъанды). Бир-бир архаик грек диалектлерде бу харифлени тауушш магъаналарыда болгъанды.
Хариф | Финикий тамалы |
Аты | Латин транслитерациясы |
Айтылгъаны | Сан магъа- насы | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|
къ.-м. | архаик | классика. | |||||
![]() ![]() |
![]() |
дигамма | ϝαῦ | δίγαμμα | w | [w] | 6 |
![]() |
стигма | ϛῖγμα | στῖγμα | st | [st] | 6 | |
![]() |
![]() |
хета | ͱήτα | ἧτα | h | [h] | - |
![]() |
![]() |
сан | ϻάν | σάν | s | [s] | - |
![]() ![]() |
![]() |
коппа | ϙόππα | κόππα | q | [q] | 90 |
![]() ![]() |
![]() |
сампи | ͳαμπῖ | δίσιγμα | ss | [ts], [sː], [ks], | 900 |
* Арт кёзюуге дери Юникодда болмагъанлары себебли, бу символла компьютерлени асламысында терс кёрюнедиле[3]:
- Ͷ ͷ («памфилий дигамма») кириллицадагъы И и харифча болургъа керекди
- Ͱ ͱ («хета») кириллицадагъы Н н харифни сол джарымы кибик
- Ϟ ϟ («коппа») кирилличада баш онг джаны болмагъан Ч кибик
- Ͳ ͳ («архаик сампи») кириллица Т т , къабыргъаларында энишге тартылгъан штрихлери бла
Башха тилле ючюн хайырланнган харифле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Грек алфавит грек тилден башха тилледе хайырланса, ол тилде болуб, грек тилде болмагъан тауушланы белгилер ючюн къошакъ харифле киргизилгендиле. Заман бла бу болумда джангы алфавитле къуралгъандыла, сёз ючюн, этруск, копт неда кириллица. Бир-бирледеде уа алфавит грек алфавитлей къалгъанды, къошакъ харифле уа кенгертилген грек алфавитни харифлери кибик къаралгъандыла.
Хариф | Финикий тамалы |
Тил | Аты | Латинс транслитерациясы |
Айтылыуу | Сан магъа- насы | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
кириллицада | джерли | бусагъатдагъы | ||||||
![]() |
![]() |
бактрий | шо | ϸω | σω | sh | [ʃ] | - |
Грек харифлени кирилл транслитерациясы[тюрлендир | кодну тюрлендир]
Грек хариф неда комбинациялары |
Лат. суррогат | Кирилл 1 | Кирилл 2 | Бур.-слав. |
---|---|---|---|---|
α | a, ā | а | а | |
β | b | б | в | в |
γ | g | г | г | |
γγ | ng | нг | гг | |
γκ | nc, nk | нк | гк | |
γξ | nx | нкс | гѯ | |
γχ | nch | нх | гх | |
δ | d | д | д | |
ε | e | э/е | е | є |
ζ | z | з | з | |
η | ē | э/е | и | и |
θ | th | т | ф | ѳ |
ι | i, ī | и | і | |
κ | c, k | к | к | |
λ | l | л | л | |
μ | m | м | м | |
ν | n | н | н | |
ξ | x | кс | ѯ | |
ο | o | о | о | |
ου | ū, ou | у | ѹ | |
π | p | п | п | |
ρ | r, rh | р | р | |
σ,ς | s | с | с | |
τ | t | т | т | |
υ | y, ȳ | и/ю/в | и/в | ѵ |
φ | ph | ф | ф | |
χ | ch | х | х | |
ψ | ps | пс | ѱ | |
ω | ō | о | ѡ | |
ʽ | h | г | ҅ |
![]() |
Грек алфавит-харифлени айтылыуу |
Илмулада хайырланыу[тюрлендир | кодну тюрлендир]
- Астрономия: илкерледе эм джарыкъ джулдузланы белгилеу.
- Математика: тюрлениучюлени, коэффициентлени, константаланы, ишлемлени (сёз ючюн, суммалашлдырыу — Σ).
- Геометрия: мюйюшлени, джассылыкъланы, бир-бирде фигураланы белгилеу.
- Физика: кёб тюрлю физикалыкъ ёлчемлени, константаланы белгилеу
- Химия: бир-бирде грек харифле органика биригиулени номенклатураларында хайырланады.
Код | Хариф | Код | Хариф | Unicode |
---|---|---|---|---|
α
|
α | Α
|
Α | |
β
|
β | Β
|
Β | |
γ
|
γ | Γ
|
Γ | |
δ
|
δ | Δ
|
Δ | |
ε
|
ε | Ε
|
Ε | |
ζ
|
ζ | Ζ
|
Ζ | |
η
|
η | Η
|
Η | |
θ
|
θ | Θ
|
Θ | |
ι
|
ι | Ι
|
Ι | |
κ
|
κ | Κ
|
Κ | |
λ
|
λ | Λ
|
Λ | |
μ
|
μ | Μ
|
Μ | |
ν
|
ν | Ν
|
Ν | |
ξ
|
ξ | Ξ
|
Ξ | |
ο
|
ο | Ο
|
Ο | |
π
|
π | Π
|
Π | |
ρ
|
ρ | Ρ
|
Ρ | |
σ
|
σ | Σ
|
Σ | |
τ
|
τ | Τ
|
Τ | |
υ
|
υ | Υ
|
Υ | |
φ
|
φ | Φ
|
Φ | |
ψ
|
ψ | Ψ
|
Ψ | |
χ
|
χ | Χ
|
Χ | |
ω
|
ω | Ω
|
Ω |
Сейир фактла[тюрлендир | кодну тюрлендир]
СССР-ни греклилери 1920—1930 джыллада къысхартылгъан грек алфавитни хайырланнгандыла, анда η, ξ, ς, ψ, ω харифле болмагъандыла. Бу алфавитде газетле эмда китабла басамаланнгандыла.
Белгиле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
- ↑ Урум тилде джазмала(ингил.)
- ↑ «Атабыз» урум тилде(ингил.)
- ↑ Greek and Coptic
Джибериуле[тюрлендир | кодну тюрлендир]
![]() |