Речь Посполита

Речь Посполита
поляк. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie
лат. Regnum Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae^[1]
тарих кърал

←

1 июль 1569 — 24 октябрь 1795

→


	Байрагъы	Герби

Девизи
(лат.) Si Deus Nobiscum quis contra nos
(Тейри бизни бла эсе, къаршчы кимди?)
XVIII ёмюрде:(лат.) Pro Fide, Lege et Rege
(Дин, закон эмда король ючюн)

Речь Посполита эм уллу заманында (1619—1621)

Ара шахары

Краков (формал 1795 джылгъа дери)
Варшава (кертиликде 1596 джылдан башлаб)

Тил(лер)и

поляк тил, латин тил, эски украин тил

Валютасы

польшачы злотый

Речь Посполи́та (поляк. Rzeczpospolita Obojga Narodów, поляк. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie, лит. Lenkijos ir Lietuvos sandrauga, белор. Рэч Паспалі́тая, эск. укр. Рѣчъ Посполита) — 1569—1795 джыллада Уллу бийлик Литва бла Польша короллукъну ортакъ конфедерация монархиясыды. Бусагъатдагъы Польшаны, Украинаны, Белорусну, Литваны, Латвияны, Молдованы, къыбыла Эстонияны эмда Эресейни кюнбатышыны территориясын алгъанды. Ара шахары аллында Краковда болгъанды (1595-чи джылгъа дери), артдан Варшавагъа кёчгенди (1596-чы джылдан сора).

1569-чу джылда Люблин униядан сора Уллу бийлик Литваны, Жемайтияны, Рутенияны эмда Польша короллукъну бирлешдириб къуралгъанды. Башчылыкъ сайланнган монарх этгенди, аны узун титулу болгъанды:Польшаны королу эмда Литваны уллу бийи. Къралда шляхтачы демократия болгъанды, ол келечилик эмда джерли органлагъа сайлауланы баджаргъанды: сеймге, сеймиклеге, сюдлеге. Оноу джюрютюуде кърал мийик дараджада децентрализация болгаънды.

Ал джангы заманны континентни эм уллу къралларындан бири болгъанды. XVII ёмюрню биринчи джарымында территориясы 990 минг км² чакълы бир болгъанды^[2], джеринде тюрлю-тюрлю миллетледен эмда конфессияладан 11 млн адам джашагъанды^[3]. Элиталыкъ культурада латин тил бла поляк тил сыйда болгъанды, кърал оноу джюрютуде, иш бардырыуда эмда сюдюлюкде джерли закон бегитген тилле хайырландырылгандыла (русин (эски украин неда эски белорус тилле), поляк, литва, жемайт, прус тилле). Кърал хоншулары бла къазауатны бардыргъанлай тургъанды: Московия бла кюнчыгъышда, Швеция бла шималда, Осман империя эмда Кърым ханлыкъ бла къыбылада.

1648-чи джылда Хмельницкийни къазакъ аякъланыуундан сора, къарыуу таусулгъан къралгъа шведлиле, ызындан да московиячыла чабадыла, ол къазауатланы эсебинде территориясыны тёрт этиб бирин тас этеди. XVIII ёмюрде магнатланы эмда шляхтаны анархиялыкъ халилери себебли кърал хоншу къралланы политикаларыны объекти болады, джаш Эресей империяны эткисине тюшеди. 1772-чи джылда Речь Посполитаны юлешиулерини эсебинде Московия, Пруссия эмда Австрияны арасында бёлюнюб, джерини юч этиб бирин тас этеди. 1791-чи джылда конституциясын бегитиб унитар кърал эмда конституциялы монархия баямланады. 1793-чю эмда 1795-чи джыллада Россия империяны, Пруссияны эмда Австрияны арасында юлешиниб джокъ болады.

Аты

Къралны джюрюген аты — «Речь Посполита» — поляк тилге латинчадан rēs pūblica сёзню туура кёчюрюуюдю (поляк. rzecz — джукъ, энчилик, зат; pospolita — ортакъ, хар кимники да)^[4]. Къарачай тилге бу терминни туурадан кёчюрсек «ортакъ иш», «ортакъ мюлк» болады^[5]. Къралны официал аты — Польша Короллукъ эмда Уллу бийлик Литвады (поляк. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie). Джерли адамла атын къысхасы бла Речь Посполита деб къойгъандыла (поляк. Rzeczpospolita; эск. укр. Рѣч Посполита). Польша короллукъну кесин джерли халкъ къысха Тадж деб къойгъандыла, Уллу бийлик Литваны уа — Литва, бир-бирде — Уллу бийлик.

XVII ёмюрден башлаб дипломат джазышыуда Эм джарыкъ Речь Посполита Польшачы (поляк. Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska; лат. Serenissima Res Publica Poloniae)^[6].

Бусагъатда кёб хайырландырылгъан Эки халкъны Речь Посполитасы (поляк. Rzeczpospolita Obojga Narodów) аутентик тюлдю эмда 1967-чи джылда поляк джазыучу Павел Ясеницаны тарих трилогиясы чыкъгъандан сора джайылгъанды деген оюм барды. «Obojga Narodów» сёз байлам, сёз ючюн, Эки халкъны бир-бирине гарантиясы, алай а къралны атын тарихде белгилемегенди.

Бусагъатдагъы польшачы тарих билимде 1569-1795 джылланы арасындагъы кёзюуге «I Речь Посполита» («Биринчи республика»), 1918 - 1939 — «II Речь Посполита» («Экинчи республика»), 1989 джылдан — «III Речь Посполита» («Ючюнчю республика») дейдиле. Польша Халкъ Республика (1944—1989) бу номерлендирируге кирмейди, неда Rzeczpospolita Ludowa (халкъ республика) термин бла танытылады^[7].

Тарих

Къуралыу

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Люблин уния.

Речь Посполита Ягеллонланы къралларыны андан арысыды дерге боллукъду, алада да Польша короллукъ бла Уллу бийлик Литваны энчи униясы болгъанды, ол аралыкъла бла Крево униядан башлаб (1385 джыл) болгъанды. Ол кёзюудеги бютеу польшачы королла, Ягайлодан къалгъанла, Польшада туугъандыла эмда бу титулну улан хакъ бла алгъандыла.
1413-чю джылны октябрында Польша Короллукъ бла Уллу Бийлик Литваны арасында Городло униягъа къол салыннганды.

1569 джылда Польша Короллукъ бла Уллу бийлик Литваны арасында Люблин уния бегитилгенди, аннга кёре эки кърал бирге бирлешгендиле - Польлшаны королу эмда Литваны уллу бийи экили титулу бла сайланнган ортакъ монархлары, ортакъ Сейми, бир тыш политикасы эмда ачхасы бла. Аны бла бирге эки кесекде да администрациялары къалгъанды, казналары (ачха эмиссия да), аскерлери, сюдлери, араларында чеклери да, таможнялары да къалгъанды. Шляхта сайлагъан биринчи король тыш къраллы болгъанды.

Бирикген Речь Посполитаны бек джанлыларындан бири II Сигизмунд Август болгъанды, сабийсиз эмда ауруучу болгъанлыкъгъа, тарихчилени оюмларына кёре, аны кюрешгени бла биригиу болгъанды^[8]. Уллу бийлик Литва магнатланы протестлери болса да, къыбылада кёб джерсиз къалгъанды.

Политикалыкъ тарих

Речь Посполитада бир джерде болмагъан кърал къурулуш форма болгъанды. Аны болуууну биринчи джюзджыллыгъын поляк тарихчиле «Алтын ёмюр» атагъандыла, ол аллай нобилитацияланнган азлыкъгъа — шляхтагъа, эмда Магдебург хакъны тамалында кеси оноуун джюрютген шахарчылагъа болгъанды.

Алтын ёмюр

Шляхта, XVI ёмюрню арасында 25000 юйдеги, неда 500000 чакълы бир адам болгъанды, ол къралны адам саныныны 7 % джууукъ бири болгъанды^[9], «къралчы миллет» болуб, аскер контингентни баджаргъанды, сюд властны белгилегенди, королну сайлагъанды, къралны политикасын сеймде liberum veto болушлугъу бла излеген джанына бурургъа онгу болгъанды. XVII ёмюрню узунлугъуна баш сырма къауумну, магнатланы олигархиясы болады, ала дайым ара шахарда къалаларында джашарча болгъандыла.

XVII ёмюрню башында Речь Посполита Отузджыллыкъ къазауатха къатышмагъанды, алай а Орус патчахлыкъда Къалабалыкъ заман бла хайырланыб кюнчыгъышха джайылгъанды, 1609-1618 джылладагъы орус-поляк къазауатда болджаллы Москваны Кремлин да кючлегенди (1610—1612), Орус тахтха поляк принц Владислава Вазаны олтуртханды, аны тышында Къара тенгизни джагъаларына дери баралгъанды^{[~ 1]}^[10] Москва бла Деулин мамырлыкъдан сора кесине Смоленск бла Черниговну къошхан Речь Посполита, тарихинде эм уллу территориясына ие болгъанды.

Алай а къралны андан ары джашауунда анархия къарыу алгъанлай баргъанды, XVII ёмюрню экинчи джарымында — XVIII ёмюрню башындагъы къазауатлада кючлю адам къоранчла, экономиканы батыууна чурум болгъанды. Къралны бар болуууну ахыр джылларында Речь Посполитаны дайым айныууна тамал саллыкъ уллу экономикалыкъ эмда политикалыкъ реформала бардырылгъандыла, алай а юч хоншу къралны кючлерин бирлешдириу къралны джокъ болуууна эмда джерин аланы арасында юлешиниуюне джол ачханды.

Къуралгъан заманында Речь Посполита Орус Патчахлыкъ бла Прибалтика ючюн ауур къазауат этгенди, ол Люблин унияны къабыл этиуюню чурумларыны бири болгъанды. Къазауатны табсыз башланыууна къарамай, Речь Посполита къазауатны хайырлы Ям-Заполье мамырлыкъ бла битдиреди. Стефанны ёлюмюнден сора джангы король сайлауда тикликле австриячы аскерлени чабыууна чурум болады, ала къаушатыладыла, башчысы эрцгерцог Максимилиан да джесир алынады. XVI ёмюрню аягъында Косинскийни эмда Наливайкону аякъланыулары джетишимсиз болсала, украин къазакъланы магъаналы политикалыкъ кюч болгъанын белгилейдиле.

XVII ёмюрде къралны тыш политикасы экспансиялыкъ таба дженге башлайды. Сёзге, Ваза династиядан польшачы король III Сигизмунд Эресейде къалабалыкъгъа къатышады, эмда Швеция бла, Осман империя тири къазауат этгенди. Аны тышында шляхта бир-бирде король эркинлик бериб, бир-бирде эркинликсиз Молдавияны кючлер мурат бла Магнатланы Молдавия къазауатларына къатышхадыла. Ол заманлада бир къауум поляк аскер бёлек Сыйлы Рим империяны территориясында Отузджыллыкъ къазауатха да киргендиле. Аскер башчыланы усталыкълары бла, сёз ючюн литвалы гетман Ян Ходкевич, Речь Посполита кёб сермешиуде хорламлы болгъанды алай а бу къазауатла къралны геополитикалыкъ болумун бек да тюрлендиралмагъандыла.

Хмельницкийни аякъланыуу, Венада сермешиу

XVII ёмюрю Речь Посполитагъа халекли болгъанды. Аллында Украинада Хмельницкийни аякъланыуу башланнганды, полякла аллында 1648-чи джылны башында Корсунь эмда Пилявцыды сермешиуледе дженгилгендиле, артдан Берестечкода сермешиуде, 1651-чи джылда хорламлы болгъандыла. 1654-чю джыла Переславль рададан сора кёзюулю орус-поляк къазауат башланады, бу уруш джайылыб Швеция бла къазауатха бурулады, бу урушла Речь Посполитаны джокъ болуу чекге джетдиреди. Алай болса да король II Ян Казимир къралны чачылыуудан эмда хоншуларыны джутууундан къутхарады.

Къралны ючден бирикген аристократ республика этиб реформа этиу (Польша-Литва-Украина) 1658-чи джылда полякланы къаршчы чыгъыулары бла джетишимсиз болгъанды. 1667-чи джылдагъы Андрусово мамырлыкъ кесаматха кёре Эресейге Смоленск бла Киев кетгенди.

Речь Посполитаны эндиги джашнау кёзюую аскер башчы эмда король III Ян Собеский бла байламлыды; эм белгили хорламы тюрклюлени къаушатхан Венаны къабыргъанларыны къатында сермешиудю, ол Осман империяны Европада экспансиясына ахыр бергенди.

Саксон кёзюу, Джарыкъланыу

1697-чи джылдан аристократ республика Саксония бла Польшаны энчи униясыны къурамына киреди, ол уния арылкъла бла 1763-чю джылгъа дери барады.

Швециягъа къаршчы шимал къазауатда Эресейни джанында болгъаны Речь Посполитаны территориясын сермешиу майданнга айландырады, ол экономиканы ойгъанды, халкъны джарлы этгенди. Liberum veto принцип реформаланы бардырыууна тыйгъыч болгъанлай тургъанды, ол къуру реформала сауутлу кючлени къураууна да тыйгъыч болгъанды, ол хоншу къраллаан артха къалдыргъанды, Речь Посполитаны бар болууна къоркъуу болгъанды. Тыш къралланы таймаздан ич ишлерине къатышыуу XVIII ёмюрню узунлугъунда къаршчыланыу бералмагъанды.

Речь Посполитаны юлешиую

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Речь Посполитаны юлешиулери.

1768 джылда Репнинни сейми атлы джыйылыууда, орус келечи Варшавагъа орус аскерлени киргизиу къоркъутуу бла къралгъа хайыры болмагъан законланы алдырыргъа зорлагъанды. Речь Посполита фактлы Эресей империяны протектораты халгъа келгенди^[11]^[12].

Ахыргъы король Станислав Август Понятовский патчахлыкъ заманында Речь Посполитаны кърал къурулуш системасын тюрлендирген реформала бардырылгъандыла, аны эсебинде 1791-чи джылны 3-чю майыны конституциясы алыннганды^[13]^[14]^[15].

Реформала кеслерини джараулу болгъанларын кёргюзгендиле; ол заманны белгили экономистлери, сёз ючюн,Антоний Тизенгаузну реформа бардырыугъа къошулгъаны себебли, джетишимли реформала экономикада ёсюуге тамал салгъанды. Алай а Эресей Орус-поляк къазауатда, Тарговице конфедерацияны болушлугъу бла реформаланы къурутханды. Польшаны экинчи юлешиуюн бегитген 1793-чю джылдагъы Гродно сеймден сора, Речь Посполита Эресейге политика бойсунуугъа тюшеди^[16]. Речь Посполитаны къутхарыуну ахыр кюрешиую Костюшкону аякъланыуу болады, аны да орус эмда прусс аскерле басдырадыла, 1795-чи джылдагъы Речь Посполитаны ючюнчю юлешиуюнден сора кърал джокъ болады.

Юлешиу	Дата	Къошулгъанла	Территорияла
I	5 август 1772 джыл	Австрия	Кюнбатыш Украинаны бир кесеги бла Польшаны къыбыла кесеги
		Пруссия	Польшаны шимал-кюнбатыш кесеги
		Эресей	Кюнчыгъыш Белорусь, Прибалтиканы бир кесеги (Ливония)
II	23 январь 1793 джыл	Пруссия короллукъ	Гданьск, Познань эмда Торунь тёгереклеринде поляк джерле бла
II	23 январь 1793 джыл	Эресей империя	Белорусну ара бёлгелери, Минск, Несвиж, Слуцк, Пинск шахарла бла эмда Днепрни онг джагъасындагъы Украинаны кесеги
III	24 октябрь 1795 джыл	Австрия эрцгерцоглукъ	Гитче Польша Краков эмда Люблин бла, Подляшьени къыбыласы эмда Брест воеводствону кюнбатыш кесеги
		Пруссия короллукъ	Варшава бла бирге Мазовец воеводствону кёбюсю, Подляшье, Гродно, Тракай воеводстваланы эмдаЖемайтияны джерлери
		Эресей империя	Кюнбатыш Белорусь, Литваны кесеги, Курляндия, Кюнбатыш Волынь, Холм джуртну кесеги

Къралны орнуна салыргъа тырмашыула

Речь Посполитаны орнуна салыргъа кюрешиулени бири Наполеонну Варшава герцоглукъну 1807-чи джылда къурауун санаргъа боллукъду. Аллай тырмашыула Ноябрь аякъланыуда (1830—1831), Январь аякъланыуда (1863—1864) да болгъандыла, 1920-чы джыллада Юзеф Пилсудский Польшаны, Литваны, Белоруссияны эмда Украинаны конфедерациясы Тенгизле арасыны къурау идея бла чыкъгъанды. Бусагъатдагъы Польша да кесини Речь Посполитаны туура ызындан келгеннге санайды.

Административ бёлюнюую

Речь Посполита юч провинциядан къуралгъанды. Уллу бийлик Литва айры провинция болгъанды, Польша короллукъ эсе уа Уллу Польша бла Гитче Польша провинциялагъа бёлюннгенди. Провинцияла воеводстволагъа, ала да — повятлагъа (уездлеге) юлешиннгендиле.

Шаблон:Речь Посполитаны административ бёлюнюую/Imagemap

Уллу Польша провинция

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Уллу Польша провинция.

Воеводство	Воеводствону аралыкъ шахары	Къуралгъаны	Повятларыны саны	Территориясы, км²
Бжесць-Куявский воеводство	Брест-Куявский	XIV век	5	3000
Варминский епископлукъ	Лидзбарк-Варминьски	1466	10	4249
Гнезнено воеводство	Гнезно	1768	3	7500
Иновроцлав воеводство	Иновроцлав	XIV век	5	2900
Калиш воеводство	Калиш	1314	6	15 000
Ленчица воеводство	Ленчица	1772	3	4000
Мальборк воеводство	Мальборк	1466	4	2000
Мазовец воеводство	Варшава	1526	23	23 000
Плоцк воеводство	Плоцк	1495	8	3500
Познань воеводство	Познань	XIV век	4	15 500
Поморь воеводство	Скаршевы	1454	8	12 907
Рава воеводство	Рава	1462	6	6000
Серадз воеводство	Серадз	1339	4	10 000
Хелмно воеводство	Хелмно	1466	2	4654

Гитче Польша провинция

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Гитче Польшьа провинция.

Воеводство	Воеводствону аралыкъ шахары	Къуралгъаны	Повятларыны саны	Территориясы, км²
Белз воеводство	Белз	1462	4	9000
Брацлав воеводство	Брацлав	1569	2	31 500
Волынь воеводство	Луцк	1569	3	38 000
Киевь воеводство	Киев	1471	3	200 000
Краков воеводство	Краков	XIV век	4	17 500
Люблин воеводство	Люблин	1474	3	10 000
Подлях воеводство	Дрогичин	1513	3
Подольск воеводство	Каменец-Подольский	1434	3	17 750
Русин воеводство	Львов	1434	13	83 000
Сандомир воеводство	Сандомир	XIV век	7	24 000
Чернигов воеводство	Чернигов	1635	2

Уллу бийлик Литва

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Уллу бийлик Литва.

Воеводство	Воеводствону аралыкъ шахары	Къуралгъаны^[17]	Число поветов	Территория, км²^[18]
Брест воеводство	Брест	1566	2	40 600
Вильно воеводство	Вильно	1413	5	44 200
Витебск воеводство	Витебск	1511	2	24 600
Жемайт староство	Россиенле	1411	1	23 300
Минск воеводство	Минск	1566	3	55 500
Мстиславль воеводство	Мстиславль	1566	1	22 600
Новогрудок воеводство	Новогродок	1507	3	33 200
Полоцк воеводство	Полоцк	1504	1	21 800
Смоленск воеводство	Смоленск	1514	2	53 000
Троки воеводство	Троки	1413	4	31 100

Задвин герцоглукъ (Ливон бийлик) Литваны къурамында айры статусха ие болгъанды, 1561-чи джылда провинциясы болгъанды. Люблин унияны къыбыл этгенден сора герцоглукъ Польша короллукъ бла Уллу бийлик Литваны ортакъ иелиги болгъады (кондоминиуму). 1582-чи джылда герцоглукъ юч кексекге бёлюннгенди, ала 1598-чи джылда Венден, Дерпт эмда Пернов воеводствола болгъандыла. 1600—1627 джыллада Швеция бла къазауатдан сора герцоглукъну асламы Швециягъа къалгъанды, Венден воеводствону къалгъан кесеги да Инфлянт воеводство болгъады (формал 1667 джылда къуралгъанды).

Тизилгенледен сора Польша короллукъну къурамына айры автоном статуслары болгъан Севеж билийк бла Варминск епископлукъ бийлик да болгъанды. Аны тышында Таджны къурамына Спишде талай анклав да киргенди.

Ара шахар =

Речь Посполитаны официал ара шахары Краков болгъанды. 1596-чы джылда Вавель къала отда кюйгендинде король III Сигизмунд резиденциясын болджаллы Варшавагъа кёчюреди. Ол замандан башлаб Варшава фактлы ара шахар болады, аны ара шахар статус бир документде да бегитилмегенди ол заманлада, польшачы королла эмда уллу литвачы бийле да Краковда таджланнганлай тургъандыла. Стефан Баторийни заманында патчах тохана Гроднода болгъанды. Варшава официал халда 1791-чи джылны май констутуциясы алыннгандан сора ара шахар болады.

Белгиле

↑ Юлгюге, Хоманны картасы., 1716.
↑ Augustyniak U. Historia Polski 1572—1795… — S. 36—37.
↑ Augustyniak U. Historia Polski 1572—1795… — S. 252—253.
↑ Pietrzyk-Reeves D. The foundations of Rzeczpospolita in the 16th century and the influence of humanism and republicanism (поляк.) = Pietrzyk-Reeves D. Podstawy wspólnotowego ładu Rzeczypospolitej w XVI wieku a wpływ humanizmu i republikanizmu // Polska czyli… Idee wspólnoty politycznej i tożsamości narodowej w polskiej tradycji intelektualnej. — Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2011. — С. 15—50.
↑ Хархордин О. В. Была ли res publica вещью? // Неприкосновенный запас. — 2007. — № 5 (55).
↑ Сёз ючюн, III Ян Собескийни Фридрих Август бла кесаматыны тексти (1677) [1] Архивная копия от 10 ноябрь 2013 на Wayback Machine(лат.) неда Речь Посполита бла Прусс короллукъну бирликчи кесаматыны тексти (1790) [2] Архивная копия от 1 февраль 2021 на Wayback Machine(поляк.).
↑ Дмитрук, Е. П. Название польского государства и особенности его политико-государственного устройства в XX в. согласно конституционным актам: историко-юридический анализ // Право.by. — 2014. — 1 (27). — c. 13-18.
↑ Gierowski, Józef (1986a). Historia Polski 1505–1764. Warsaw: PWN. pp. 92–109. ISBN 83-01-03732-6.
↑ Peter Paul Bajer: Scots in the Polish-Lithuanian Commonwealth 16th-18th century: the formation and disappearance of an ethnic group. Leiden 2012, S. 309.
↑ Бу картагъа тамалгъа Краковда 1526-28 джыллада чыкъгъан башха карта болгъанды (Б. Ваповский Tabula Sarmatiae, regna Poloniae et Hungariae utrusque Valachiae, nec non Turciae, Tartariae, Moscoviae et Lithuaniae partem comprehendens) — Къайнакъ: Додаток В: Оригінальні тексти та їх давні и сучасні переклади (до розділу 2) // Вирський Д. Річпосполитська історіографія України (XVI — середина XVII ст.) — К.: Інститут історії України НАН України, 2008. — В 2-х ч. — Ч.2 (Додатки). стр. 44, 74
↑ Andrzej Jezierski. Historia gospodarcza Polski. — Key Text Wydawnictwo, 2010. — Б. 68. — 570 б. — ISBN 978-83-87251-71-0.
↑ Saulius A. Suziedelis. Historical Dictionary of Lithuania. — Scarecrow Press, 2011-02-07. — 428 б. — ISBN 978-0-8108-7536-4.
↑ James Madison. The Federalist Papers Penguin Classics. — 1987. — ISBN 0-14-044495-5.
↑ Albert Blaustein. Constitutions of the World. — Fred B. Rothman & Company, 1993. — ISBN 0-8377-0362-X.
↑ Bill Moyers. Moyers on Democracy 2009. — Random House Digital, Inc.. — P. 68. — ISBN 978-0-307-38773-8.
↑ Jeremy Black. Russia’s Rise as a European Power, 1650—1750 // History Today, Vol. 36 Issue: 8, August 1986. Архивная копия от 9 июнь 2019 на Wayback Machine
↑ Administration / Simas Sužiedėlis, Juozas Kapočius // Encyclopedia Lituanica. — Boston, Massachusetts: 1970—1978. — Т. I. — С. 17—21.
↑ Stasys Vaitiekūnas. Lietuvos gyventojai: Per du tūkstantmečius. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — P. 53. — ISBN 5-420-01585-4.

Цитата этиуде халат: Для существующих тегов <ref> группы «~» не найдено соответствующего тега <references group="~"/>

[1] Юлгюге, Хоманны картасы., 1716.

[2] Augustyniak U. Historia Polski 1572—1795… — S. 36—37.

[3] Augustyniak U. Historia Polski 1572—1795… — S. 252—253.

[4] Pietrzyk-Reeves D. The foundations of Rzeczpospolita in the 16th century and the influence of humanism and republicanism (поляк.) = Pietrzyk-Reeves D. Podstawy wspólnotowego ładu Rzeczypospolitej w XVI wieku a wpływ humanizmu i republikanizmu // Polska czyli… Idee wspólnoty politycznej i tożsamości narodowej w polskiej tradycji intelektualnej. — Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2011. — С. 15—50.

[5] Хархордин О. В. Была ли res publica вещью? // Неприкосновенный запас. — 2007. — № 5 (55).

[6] Сёз ючюн, III Ян Собескийни Фридрих Август бла кесаматыны тексти (1677) [1] Архивная копия от 10 ноябрь 2013 на Wayback Machine(лат.) неда Речь Посполита бла Прусс короллукъну бирликчи кесаматыны тексти (1790) [2] Архивная копия от 1 февраль 2021 на Wayback Machine(поляк.).

[7] Дмитрук, Е. П. Название польского государства и особенности его политико-государственного устройства в XX в. согласно конституционным актам: историко-юридический анализ // Право.by. — 2014. — 1 (27). — c. 13-18.

[8] Gierowski, Józef (1986a). Historia Polski 1505–1764. Warsaw: PWN. pp. 92–109. ISBN 83-01-03732-6.

[9] Peter Paul Bajer: Scots in the Polish-Lithuanian Commonwealth 16th-18th century: the formation and disappearance of an ethnic group. Leiden 2012, S. 309.

[11] Бу картагъа тамалгъа Краковда 1526-28 джыллада чыкъгъан башха карта болгъанды (Б. Ваповский Tabula Sarmatiae, regna Poloniae et Hungariae utrusque Valachiae, nec non Turciae, Tartariae, Moscoviae et Lithuaniae partem comprehendens) — Къайнакъ: Додаток В: Оригінальні тексти та їх давні и сучасні переклади (до розділу 2) // Вирський Д. Річпосполитська історіографія України (XVI — середина XVII ст.) — К.: Інститут історії України НАН України, 2008. — В 2-х ч. — Ч.2 (Додатки). стр. 44, 74

[12] Andrzej Jezierski. Historia gospodarcza Polski. — Key Text Wydawnictwo, 2010. — Б. 68. — 570 б. — ISBN 978-83-87251-71-0.

[13] Saulius A. Suziedelis. Historical Dictionary of Lithuania. — Scarecrow Press, 2011-02-07. — 428 б. — ISBN 978-0-8108-7536-4.

[autogenerated1-14] James Madison. The Federalist Papers Penguin Classics. — 1987. — ISBN 0-14-044495-5.

[autogenerated3-15] Albert Blaustein. Constitutions of the World. — Fred B. Rothman & Company, 1993. — ISBN 0-8377-0362-X.

[autogenerated2-16] Bill Moyers. Moyers on Democracy 2009. — Random House Digital, Inc.. — P. 68. — ISBN 978-0-307-38773-8.

[17] Jeremy Black. Russia’s Rise as a European Power, 1650—1750 // History Today, Vol. 36 Issue: 8, August 1986. Архивная копия от 9 июнь 2019 на Wayback Machine

[Encyclopedia_Lituanica-18] Administration / Simas Sužiedėlis, Juozas Kapočius // Encyclopedia Lituanica. — Boston, Massachusetts: 1970—1978. — Т. I. — С. 17—21.

[Vaitiekūnas-19] Stasys Vaitiekūnas. Lietuvos gyventojai: Per du tūkstantmečius. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — P. 53. — ISBN 5-420-01585-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[~ 1]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]