Суратлау адабият
Суратлау адабият — сёз бла адам тилни конструкцияларын хайырланнган санатны бир тюрлюсюдю. Суратлау адабиятны энчилиги, аны эки джанлыгъыды — бир джанындан сёз-тил материалдан башха материалны, неда къатышын хайырланнган санатны тюрлюлери бла(музыка, суратчылыкъ санат, театр, кино, джыр, къарам поэзия), башха джанындан а уа сёз текстни башха типлери бла бир тизгинде орун алыууду: философия, публицистика, илму э. б. Аны тышында суратлау адабият, санатны башха тюрлюлери кибик, фольклорча болмай, автор (аноним да аннга кириб) чыгъармаладан къуралады.
Къауумлагъа кёре суратлау адабият
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Текстни структура типлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Проза.
- Прозагъа аууз ритмден айры ритм кириб магъанасын бузмагъан адабият текст саналады. Ол демек назму стили болмагъан текст. Ала бир-бирде проза чыгъармала иш этилиб назму да шекилге джууукълашдырыб джазыладыла. Проза бла поэзияны арасында чеклени айыргъан алай тынч тюлдю, бусагъатха дери адабиятчыла ортакъ оюмгъа келелмегендиле.
- Проза беллетристикада — романланы, къысха хапарланы джазыуда да кенг хайырланады.
- Роман — бусагъатдагъы прозаны эм белгили эм джайылгъан тюрлюсюдю. Бусагъатдагъы шекиллери бла романла кеч къуралгъандыла. Европачы романны эм эртдеги классика юлгюсюне Франсуа Раблени «Гаргантюа бла Пантагрюэль» (1533—1546) эмда Сервантесни «Дон Кихот» (1600) романын айтыргъа боллукъду. Азия адабиятда, бусагъатдагъы ангылам бла къарасакъ, андан эртеги чыгъармалагъа роман дерге боллукъбуз, сёз ючюн къытай классика роман «Ючпатчахлыкъ» бла япон роман «Гэндзи-моногатари» («Гэндзи принцни юсюнден повесть»).
- Еропада эртдеги романла керти адабиятха саналмагъандыла, аланы джазгъан тынчха саналгъанды. Кечирек, проза да керти санат болгъанын, адамгъа эстетика сюйюнюу келтиргени ангыланады. Поэзиядача шекилини кеби болмагъаны, джазыучугъа чыгъарманы шекилинден да бек магъанасына эс бёлюрге себеб болады. Прозада чыкъгъан чыгъармалада сюжет толуракъ, кенгирек бериледи.
Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Поэзия.
- Бютеулей алыб къарасакъ, назму — тилни табигъат ритминден чыкъмагъан, айры ритмика структурасы болгъан адабият чыгъармады. Бу ритмни халиси тилни структурасына кёре болады: сёз ючюн ачыкъ тауушланы узунлукълары уллу магъанасы болгъан тилледе (сёз ючюн, буруннгу грек тил), назму ритм да бёлюмлени узунлукъларына/къысхалыкъларына кёре къуралады, солууну къатылыгъы бла байламлы тилледе (къарачай-малкъар тил да ол тиллеге киреди) бёлюмлени басымлылыкълары/басымсызлыкълары бла ритм къуралады. Алай бла назму къурауну системалары къуралады.
- Къарачайлыны, малкъарлыны къулагъына назмуну силлабика-тонлу ритмни эмда рифманы болуу бегирек келишеди. Не биринчиси, неда экинчиси поэзияны прозадан айыргъан, шартлы ишанларына саналмайдыла.
- Назму сёз, прозадан алгъа чыкъгъанды, эмда турмуш текстден башха болуб, адабият текст болгъаны аллындан да ангыланнганды. Биринчи адабият чыгъармала асламысы бла буруннгу эпосла (сёз ючюн, шумерча «Гильгамешни юсюнден айтыу», б. э. д. 2200—3000 джыллада джаратылгъанды) — назму текстледиле. Аны бла бирге назму форма суратлау болмай къалыргъа да болады — суратлау текстлени тышында назмула бла илму, юристлик, педагогикалыкъ эмда башха чыгъармала да болгъандыла.
Кёзюулеге кёре адабият
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Антика адабият
- Орта ёмюрлени адабияты
- Ренессансны адабияты
- Джарыкъланыуну адабияты
- XIX ёмюрню адабияты
- Модернни адабияты
- Постмодернни адабияты
Суратлау амалла бла агъымла
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Барокко
- Классицизм
- Сентиментализм
- Романтизм
- Реализм
- Натурализм
- Символизм
- Авангардизм, модернизм
- Социалист реализм
- Постмодернизм
Къайнакъла
[тюзет | къайнакъны тюзет]
 Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Суратлау адабият.
|