Теберди (суу)

Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Теберди (магъаналары).

Теберди суу
Коста Хетагуровну «Теберди ёзенде» деген сураты (1900)
Характеристикасы
Узунлугъу	60 км
Бассейнини майданы	1080 км²
Бассейни	Азау тенгиз
Суула бассейни	Къобан
Сууну джоюлгъаны	27,2 м³/с (аягъындан 45 км-де)
Баргъан суу
Башы	Баш Кавказ аркъа
· Тургъаны	Къарачай-Черкес Республиканы Къарачай району
· Координатлары	43.335556, 41.66555643°20′08″ N 41°39′56″ E / 43.335556° N 41.665556° E ^(G) ^(O) ^(Я)
Аягъы	Къобан суу
· Тургъаны	Къарачай шахар (Къарачай-Черкесия)
· Координатлары	Координатла: 43°46′38″ N 41°55′00″ E / 43.777222° N 41.916667° E ^(G) ^(O) ^(Я)43.777222, 41.91666743°46′38″ N 41°55′00″ E / 43.777222° N 41.916667° E ^(G) ^(O) ^(Я)
Орналгъаны

Кърал	Россия
Регион	Къарачай-Черкесия
Теберди (суу) (Къарачай-Черкесия) башы аягъы

Теберди (абаз. Тыпартыб, къаб.-черк. Тебэрды, орус. Теберда́) — Шимал Кавказда Къарачай-Черкесияда саркъгъан сууду, Къобанны сол джетегиди.

Атыны къуралыуу

Сууну орус аты, XIX ёмюрню ал сюреминде джазылгъан къарачайча Те(й)берди сёзден къуралгъанды^[1]. Бу топонимни талай тюрлю ангыларгъа болады. Бир вариантха кёре Теберди, «теберирге» деген этимден къуралгъанды. Ёзенде, Уллу Къарачайдан кёчгенле («теберилгенле») XVI—XVII ёмюрледе гитче элчикле къураб джашагъанла. «Таб джерди» дегенден къуралыргъа боллукъду дегенле да бардыла. Дагъыда бир ангылатыу барды: сууну атын «тейри берди» деген сёзледен чыгъарадыла^[2].

География билгиле

Узунлугъу — 60 км, бассейнини майданы — 1080 км². Ызы — ууакъ ташлыды, уллу ташла бла тыйылыбды, чучхурлуду. Баш Кавказ аркъадан саркъады эмда Къобан суугъа сол джанындан къошулады. Теберди, кёб суулуду, агъымы бек теркди, сууу уа башхагъа ушамагъан кёксюл бетли ариуду. Терен ёзени орман чегетле бла басылыбды эмда Кавказда эм ариуладан бириди. Ёзенде талай ариу тау кёл барды.

Суу ашамы къатышды, кёбюсюне (55 %) чыран-къарды (Тебердини бассейнинде 100 чакълы бир чыран барды). Эм уллу суулулугъу июль — августдады. Сууну орта джоюлууу (аягъындан 45 км-де) 27,2 м³/с.

Теберди сууда Теберди курорт шахар бла Къарачай шахар орналыбдыла.

Ёзен бла Аскер-Сухум джол ётеди.

Тебердини огъары кесегинде — Теберди заповедник орналыбды. Сууну бассейнинде альпинист лагерле бла турист базала бардыла.

Джибериуле

Къайнакъла:

Бу, Къарачай-Черкесияны юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.

[1] Л. В. Вегенер Опубликовано в путеводителе «От Марухи до Эльбруса» (орус.)

[2] А. В. Твердый «Топонимический словарь Кавказа» (орус.)

[1]

[2]

к • с • т Къобан
Джетеклери	Теберди · Гитче Инджик · Уллу Инджик · Уруп · Лаба · Белая · Пшиш · Апчас · Псекупс · Афипс
Суу сакъланнган джер	Краснодар
ГЭС	Куршав ГЭС-ле · Барсучков ГЭС-ле · Сенгилеев ГЭС-ле
Илипинле	Уллу Ставрополь