Юлиан орузлама
Юлиан орузлама — Созигенни башчылыгъында александриячы астрономладан къауум къурагъан орузламады, Юлий Цезарны буйругъу бла, б.э.д. 45-чи джылны 1-чи январындан башлаб, хайырландырыугъа киргенди.
Юлиан орузлама эски Рим орузламаны орнуна келгенди эм эллинчи Мисирни астрономиялы культурасында тамал алгъады. Буруннгу Русда бу орузлама «Клиса тогъай», индикт эм «Уллу индиктион» атны джюрютгенди[1].
Юлиан орузламагъа бусагъатдагъы Эресейде эски стиль деб къоядыла.
Юлиан орузламаны къурамы
[тюзет | къайнакъны тюзет]Юлиан орузламагъа кёре джыл 1-чи январда башланнганды, аны себеби ол кюнде б.э.д. 153-чю джылдан башлаб комицияла сайлагъан консулла ишлерин башлагъандыла. Юлиан орузламада джыл 365 кюнден къуралгъанды эмда 12 айгъа бёлюннгенди. Тёрт джылдан бир кере артыкълы джыл болгъанды, ол джылда бир кюн артыкъ къошулгъанды — 29-чу февраль. Алай бла юлиан джылны орталама узунлугъу 365,25 кюн болгъанды, тропик джылдан 11 минутха асламды.
Юлиан орузламада джылла артыкълы эмда артыкъсыз боладыла. Ыйыкъ, баш кюнден башланыб, ыйых кюн бла бошалады.
Айла
[тюзет | къайнакъны тюзет]| № | Ай | Кюнлени саны |
|---|---|---|
| 1 | Январь | 31 |
| 2 | Февраль | 28 (артыкълы джылда — 29) |
| 3 | Март | 31 |
| 4 | Апрель | 30 |
| 5 | Май | 31 |
| 6 | Июнь | 30 |
| 7 | Июль | 31 |
| 8 | Август | 31 |
| 9 | Сентябрь | 30 |
| 10 | Октябрь | 31 |
| 11 | Ноябрь | 30 |
| 12 | Декабрь | 31 |
Григориан орузлама бла алмашдырылыуу
[тюзет | къайнакъны тюзет]Юлиан орузламаны кескинлиги мийик болмагъады: хар 128 джылдан бир артыкъ кюн джыйылгъады. Аны сылтауу бла, сёз ючюн, Христосну туугъан кюню аллында къышхы кюн къайтыу бла тенг болгъанды, алай орузламаны кескин болмагъаны ючюн джазгъа тайгъанлай тургъанды. Эм бек бу кескинсизлик джаз бла къачда эсленнгенди, ол заманда сутканы узунлугъуну тюрлениую бек къызыу болгъанды. Кёб клисаланы къурулушчула джазда кюн бла кече тенглик заманда кюн таякъла белгили бир джерге тиерча ишлегендиле, сёз ючюн, Римдеги Сыйлы Пётрну соборунда — мозаикагъа. Астрономла къой, дин башчыла да Пасханы алгъыннгы джерине тюшмегенине ангылагъандыла. Бу проблеманы кёб сюзгенден сора католик къраллада папа XIII Григорийни буйругъу бла юлиан орузлама андан кескин орузламагъа ауушдурулгъанды. Протестант къралла юлиан орузламадан григориан орузламагъан терк кёчмегендиле, XVII—XVIII ёмюрлени ичинде кёчгендиле; ахыр кёчгенле Уллу Британия (1752 джыл) бла Швеция болгъанды.
Россияда григориан орузлама Совнаркомну декрети бла 26-чы январь 1918 джыл киргизилгендиа[2]. Грецияда — 1923 джылда. Григориан орузламагъа джангы стиль деучендиле.
Дагъыда къарагъыз
[тюзет | къайнакъны тюзет]Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ А. Н. Зелинский. Конструктивные принципы древнерусского календаря // Контекст. М., 1978. С. 62—135.
- ↑ История календаря в России и в СССР