Грек алфавит

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.
Грек алфавит
Типи: Консонантлыкъ-вокал
Тилле: грек тил
Джазылгъаны: солдан онгнга
Белгилени саны: 24 хариф
Тарихи
Къуралгъан датасы: б. э. д. VIII ёмюр
Статусу: копт алфавит, гот алфавит, глаголица, кириллица, латиница


Кёзюую: бу заманнга дери
Туудукълары: Гот джазма, Глаголица, Кириллица, Копт джазма, Эрмен джазма, Этруск алфавит, Латин алфавит
Чыкъгъаны

- Финикий алфавит

Кодлары
ISO 15924: Grek
Сурат юлгю
Текст юлгю
Текст юлгю

Грек алфавитде 24 хариф барды.

Буруннгу грек алфавитде аны тышында: Ϝ, ϝ (дигамма), Ϻ, ϻ (сан), Ϙ, ϙ (коппа), Ͳ, ͳ (сампи) харифледа хайырланнгандыла. Дигамма къысха у харифни бергенди, коппа — к, сампи — с. Бу харифле грек алфавитге финикий алфавитден келгендиле. Анда ала семит тиллеге энчи болгъан тауушланы бергендиле. Классика грек алфавитде къуру санлада хайырланнгандыла (сан магъананы тутхан белгиле кибик).

Грек джазма, грек тилни тышында урум тилдеда хайырланнганды[1], бу тил тюрк тиллени къыпчакъ-къуман тюб къауумуна киргенди[2]. XX ёмюрге дери — Грецияны славян диалектлеринде да хайырланнганды.

Харифле[тюзет | кодну тюрлендир]

Хариф Аты Айтылгъаны Финикий
тамалы
Латин
транслитерациясы
Сан
магъа-
насы
бур.-грек визан-
тия
бус. грек къ.-м. бур.-грек бус. грек бур.-грек бус. грек
Α α ἄλφα άλφα альфа [a] [aː] [a] алеф алеф a 1
Β β βῆτα βήτα бета (вита) [b] [v] бет бет b v 2
Γ γ γάμμα γάμμα
γάμα
гамма [g] [ɣ], [ʝ] гимел гимел g gh, g, j 3
Δ δ δέλτα δέλτα дельта [d] [ð] далет далет d d, dh 4
Ε ε εἶ ἒ ψιλόν έψιλον эпсилон [e] хе хе e 5
Ζ ζ ζῆτα ζήτα дзета (зита) [dz], позже [zː] [z] заин заин z 7
Η η ἦτα ήτα эта (ита) [ɛː] [i] хет хет e, ē i 8
Θ θ θῆτα θήτα тета (фита) [tʰ] [θ] тет тет th 9
Ι ι ἰῶτα ιώτα
γιώτα
йота [i] [iː] [i], [j] йод йод i 10
Κ κ κάππα κάππα
κάπα
каппа [k] [k], [c] каф каф k 20
Λ λ λάβδα λάμβδα λάμδα
λάμβδα
лямбда (лямда) [l] ламед ламед l 30
Μ μ μῦ μι
μυ
мю (ми) [m] мем мем m 40
Ν ν νῦ νι
νυ
ню (ни) [n] нун нун n 50
Ξ ξ ξεῖ ξῖ ξι кси [ks] самех самех x x, ks 60
Ο ο οὖ ὂ μικρόν όμικρον омикрон [o] аин аин o 70
Π π πεῖ πῖ πι пи [p] пе пе p 80
Ρ ρ ῥῶ ρω ро [r], [r̥] [r] реш реш r (: rh) r 100
Σ σ ς σῖγμα σίγμα сигма [s] шин шин s 200
Τ τ ταῦ ταυ тау (таф) [t] тав тав t 300
Υ υ ὖ ψιλόν ύψιλον ипсилон [y], [yː]
(ранее [u], [uː])
[i] вав вав u, y y, v, f 400
Φ φ φεῖ φῖ φι фи [pʰ] [f] происхож-
дение
не ясно
ph f 500
Χ χ χεῖ χῖ χι хи [kʰ] [x], [ç] ch ch, kh 600
Ψ ψ ψεῖ ψῖ ψι пси [ps] ps 700
Ω ω ὦ μέγα ωμέγα омега [ɔː] [o] аин аин o, ō o 800

Эски харифле[тюзет | кодну тюрлендир]

Тюбюнде берилген харифле классика грек алфавитге кирмейдиле, алай а аланы ючюсю (дигамма, коппа, сампи) санланы грек алфавит джазылыууну системасында хайырланнгандыла, экиси уа (коппа и сампи) бусагъатха дерида хайырланадыла (дигамма византия заманда стигмагъа алмашдырылгъанды). Бир-бир архаик грек диалектлерде бу харифлени тауушш магъаналарыда болгъанды.

Хариф Финикий
тамалы
Аты Латин
транслитерациясы
Айтылгъаны Сан
магъа-
насы
къ.-м. архаик классика.
Ϝ ϝ
Ͷ ͷ* (вариантла)
вав уау дигамма ϝαῦ δίγαμμα w [w] 6
Ϛ ϛ стигма ϛῖγμα στῖγμα st [st] 6
Ͱ ͱ хет хет хета ͱήτα ἧτα h [h] -
Ϻ ϻ цаде цаде сан ϻάν σάν s [s] -
Ϙ ϙ
Ϟ ϟ* (варианты)
коф коф коппа ϙόππα κόππα q [q] 90
Ͳ ͳ
Ϡ ϡ* (вариантла)
цаде цаде сампи ͳαμπῖ δίσιγμα ss [ts], [sː], [ks], 900

* Арт кёзюуге дери Юникодда болмагъанлары себебли, бу символла компьютерлени асламысында терс кёрюнедиле[3]:

  • Ͷ ͷ («памфилий дигамма») кириллицадагъы И и харифча болургъа керекди
  • Ͱ ͱ («хета») кириллицадагъы Н н харифни сол джарымы кибик
  • Ϟ ϟ («коппа») кирилличада баш онг джаны болмагъан Ч кибик
  • Ͳ ͳ («архаик сампи») кириллица Т т , къабыргъаларында энишге тартылгъан штрихлери бла

Башха тилле ючюн хайырланнган харифле[тюзет | кодну тюрлендир]

Грек алфавит грек тилден башха тилледе хайырланса, ол тилде болуб, грек тилде болмагъан тауушланы белгилер ючюн къошакъ харифле киргизилгендиле. Заман бла бу болумда джангы алфавитле къуралгъандыла, сёз ючюн, этруск, копт неда кириллица. Бир-бирледеде уа алфавит грек алфавитлей къалгъанды, къошакъ харифле уа кенгертилген грек алфавитни харифлери кибик къаралгъандыла.

Хариф Финикий
тамалы
Тил Аты Латинс
транслитерациясы
Айтылыуу Сан
магъа-
насы
кириллицада джерли бусагъатдагъы
Ϸ ϸ цаде цаде бактрий шо ϸω σω sh [ʃ] -

Грек харифлени кирилл транслитерациясы[тюзет | кодну тюрлендир]

Грек хариф неда
комбинациялары
Лат. суррогат Кирилл 1 Кирилл 2 Бур.-слав.
α a, ā а а
β b б в в
γ g г г
γγ ng нг гг
γκ nc, nk нк гк
γξ nx нкс гѯ
γχ nch нх гх
δ d д д
ε e э/е е є
ζ z з з
η ē э/е и и
θ th т ф ѳ
ι i, ī и і
κ c, k к к
λ l л л
μ m м м
ν n н н
ξ x кс ѯ
ο o о о
ου ū, ou у ѹ
π p п п
ρ r, rh р р
σ,ς s с с
τ t т т
υ y, ȳ и/ю/в и/в ѵ
φ ph ф ф
χ ch х х
ψ ps пс ѱ
ω ō о ѡ
ʽ h г   ҅
(аудио)
(аудио)
Грек алфавит-харифлени айтылыуу

Илмулада хайырланыу[тюзет | кодну тюрлендир]

Сейир фактла[тюзет | кодну тюрлендир]

СССР-ни греклилери 1920—1930 джыллада къысхартылгъан грек алфавитни хайырланнгандыла, анда η, ξ, ς, ψ, ω харифле болмагъандыла. Бу алфавитде газетле эмда китабла басамаланнгандыла.

Белгиле[тюзет | кодну тюрлендир]

Джибериуле[тюзет | кодну тюрлендир]

  Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Грек алфавит.