Абазалыла
| Абазалыла Абазакуа | |
 Абазаланы байракълары | |
| Миллетни саны | |
|---|---|
| Миллетни бютеулей саны | ~ 60 000 (2010) |
| Джашагъан джерлери | |
 Россия: 43 341 (2010)[1]
| |
| Башха билгиле | |
| Тиллери | абаза тил |
| Расалары | европеоид раса |
| Динлери | ислам (суннитле) |
| Джууукъ миллетле | хачыпсылыла, черкеслиле |
| Къуралгъанлары | ашуйладан, абазгладан, зихледен, гениохладан |
| Археология культуралары | майкоп культура, дольмен культура |
тюрлендириу  |
|
Абазалыла — Кавказда джашагъан хачыпсы-черкес миллетледен бириди. Бек бурундан келген ёз атлары — аба́за-ды, кёблюк санда — абазакуа.
Джашагъан джерлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Бусагъат заманда абазалыла кёбюсюне Россия Федерацияны Къарачай-Черкесия Республикасында джашайдыла[3], айырылыб онюч элде: Красный Восток, Къойдан, Кубина, Къара-Паго, Псыж, Элбургъан, Инжич-Чукун, Тапанта, Абаза-Хабль, Малоабазинка, Старокувинский, Новокувинский, Апсуа, Абазакт.
Бир талай абаза юйюр Адыгеяны Уляп элинде да джашайды[4][5].
Абазалыла дагъыда Тюркде, Сирияда, Хачыпсыда, Иорданияда, Мисирде джашайдыла, аладан биразы Кюнбатыш Европа бла АБШ-гъа да кёчгенди.
Къысха тарихлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]«Абаза» (неда «абазгла») деген этноним эм аны джюрютген халкъла антиклик авторланы чыгъармаларында бизни эрагъа дери V ёмюрден тюбеб башлайдыла. Сёз ючюн, буруннгугрек тарихчи Геродот (б. э. д. V ёмюр), буруннгу дунияны картасында Эвксин Понтну (Къара тенгизни) джагъасында джашагъан миллетлени санында, кораксла бла эм колхла бла бирге, абасгланы да сагъынады.
Абазалыланы тарих джуртлары — бусагъатдагъы Хачыпсыны эм Краснодар крайны территориясындады.
Этнография халда абазалыла талай къауумгъа (субэтносха) бёлюнедиле: аубекле, башилбайла, тамлыла, къызылбекле, шахгерийле, багла, баракайла, лоула, дударукла, бийбердиле, джантемирле, къылычла, кячла.
Абазалыла хачыпсылылагъа эм джууукъ миллетдиле, алай а черкеслиле бла бирге бек кёб джашагъанлары себебли абаза культурада хачыпсы элементледен эсе черкес элементле кёбдюле.
Диннге ийнаннган абазалыланы кёбюсю муслиманладыла (суннитле)[3].
Тиллери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Абазалыла шималкавказ тил юйюрню хачыпсы-черкес къауумуна кирген абаза тилде сёлешедиле, тиллери эки диалектге бёлюнеди: ашхар бла ашуй диалектле. Литература тил ашуй диалектни тамалында къуралгъанды. Россияда джашагъан абазалыланы кёбюсю къабарты-черкес тил бла орус тилни да биледи[3].
Лингвистика халда абазалыла эки уллу къауумгъа бёлюнедиле: тапантала (ашуала) бла ашхаруала (шкаруала).
Айтхылыкъ абазалыла
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Мехмед Абаза-паша (1576—1634) — Османлы къралны визири.
- Абазин, Андрей Мехмедович (1634—1703) — Запорожье Аскерни Брацлав полковниги.
- Кешев Адиль-Гирей Кучукович
- Табулов, Татлустан Закериевич — джазыучу, поэт.
- Черкасский Василий Карданукович
- Али-Бей Абаза
- Кансав ал Гаури ибн Биберд
- Джегутанов, Кали Салим-Гериевич — джазыучу, поэт.
Айгъакълаула
[тюзет | къайнакъны тюзет]Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ 1,0 1,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (3 февраль 2012). Тинтилгенди: 16 декабрь 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Всероссийская перепись населения 2002 года. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (21 август 2011). Тинтилгенди: 24 декабрь 2009.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков, редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский и др. — М.: Российская Академия наук. Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1999. — Б. 19. — 928 б. — (Большая Российская Энциклопедия). — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Афасижев Т.И. Мой аул: Вехи истории. — Майкоп: ООО «Аякс», 2002. — Б. 382.
- ↑ Афасижев Т.И. Аульская хроника: годы, люди, события. — Майкоп: ООО «Аякс», 2004. — Б. 397.
Адабият
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Бу статьяны джазгъанда Брокгауз бла Ефронну энциклопедиялыкъ сёзлюгюнден (1890—1907) материалла хайырланнгандыла.
- Абазины // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 б. — ISBN 978-5-287-00718-8.
Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- В. Б. Виноградов. Орта Къобан. Джердешле эм хоншула. Абазалыла(орус.)
- Abazashta.com — абаза-хачыпсы милллет сайт(орус.)
- «Шарпны» — абаза джаш тёлюню бирлиги(орус.)
- Михаил Тхайцухов, «Абаза» деген атны юсюнден(орус.)
- Надежда Емельянова, Мусса Экзеков. Абаза джурту юсюнден(орус.)
 Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Абазалыла.
|