Асмакъ
Асмакъ — закон бла эркинлик берилиб, аманлыкъгъа джолукъдуруу болуб (кёбюсюне ауур аманлыкъ этгенлеге) джашауну алыу. «Асмакъ» деген сёз аллындан бойнундан асылгъаннга айтылгъанды, алай а бусагъатда аманлыкъгъа джолукъдурулуб джашауун алыннганны къауумуна да айтылады.
Бусагъатдагъы дунияда асмакъ
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Легенда: Бютеу аманлыкъла ючюн да къурутулгъанды Бек ауур аманлыкъланы тышында (сёз ючюн къазауат заманда) къурутулгъанды Де-юре барды, алай а арт 10 джылда хайырланмайды Хайырланады
Айныгъан къраллада асмакъны аллы бла узун заманны тинтиу барылады, сюдге тартылгъанлагъа апелляция берир мадар бериледи. Бир-бирде сюдню хюкюмю бла аны тындырыууну арасында кёб заман озгъаны да болады. Сёз ючюн, АБШ-де (Джорджия штат) Джек Олдермен (en:Jack Alderman) къатынын ёлтюргени ючюн 1975 джылны 14-чю июнунда ёлюмге джолукъдуруу оноу алыннганды, ол заманда аннга 34 джыл болгъанды, алай а хюкюм 2008 джылны 16-чы сентябрында тындырылгъанды, ол заманда аннга 57 джыл болгъанды.
Асмакъны къуру закон бла келечиленнген адам бардырыргъа боллукъду, алай болмаса асмакъ мурдарлыкъгъа саналады эмда закон бла джасакъды.
Бусагъатдагъы къралланы асламысында асмакъ ташатын бардырылады, ол демек — анда джангы закон бла белгиленнген адамла болургъа боладыла (сёз ючюн, Россияны криминал-толтуруу кодексине кёре — прокурор, тюрмени келечиси эмда врач).
Бир-бирде ёлюмге джолукъдуруу, сюдню хюкюмю бла ёмюрлюк тузакъгъа неда узун болджаллы тузакъгъа ауушдурулады. Ёлюмге джолукъдурулгъанла къралны башчысы бла кечилген да этиледи.
2007 джылны ортасына 89 кърал асмакъны къурутхандыла. Дагъыда 10 къралда асмакъ къазауатны заманында этилген бек ауур аманлыкъла ючюн барды, 30 къралда де-юре болса да, де-факто джокъду. Алай бла, бусагъатха дунияда 130 къралда асмакъ законда неда практикада джокъду, 68 къралда бу марда барды эмда джюрюйдю.
«Халкъла арасы амнистияны» билгилерине кёре, 2006 джылда эм азы бла 1591 адам 25 къралда асылгъанды, минимум 3861 адам 55 къралда ёлюм хюкюм алгъандыла[1].
1978 джыл асмакъ Испанияда къурутулгъанды.
1990 джылдан башлаб ёлюмге джолукъдурууну 40 къралда къурутхандыла, аланы ичинде Азербайджан, Албания, Ангола, Эрмения, Болгария, Уллу Британия, Маджар, Гонконг, Греция, Гюрджю, Ирландия, Италия, Канада, Кипр, Кот д’Ивуар, Къыргъыз Республика[2], Литва, Маврикий, Мальта, Мексика, Мозамбик, Молдова, Непал, Парагвай, Польша, Румыния, Сербия, Словакия, Словения, Тюркменистан, Украина, Хорватия, Черногория, Чехия, Швейцария, Эстония, КъАР[3].
«Amnesty International» («Халкъла Арасы Амнистия») организацияны билгилерине кёре, 2008 джылда эм кёб асмакъ Къытайда болгъанды (1 718). 2008 джыл Иранда асылгъанланы саны эм азы бла 346, Сауд Арабияда — 102, АБШ-де - 37, Пакистанда — 36, Иракда - 34 болгъанды. Бютеулей 2008 джыл дунияда 25 къралда 2 390 адам асылгъанды[4].
2008 джылда асмакъла[5]
[тюзет | къайнакъны тюзет]
| Кърал | Адам сан |
|---|---|
 Къытай Халкъ Республика
|
1700+[6] - 5000[7] |
 Иран
|
346+ |
 Сауд Арабия
|
102+ |
 КХДР
|
63+ |
 АБШ
|
37 |
 Пакистан
|
36+ |
 Ирак
|
34+ |
 Вьетнам
|
19+ |
.svg){kind=small} Афганистан
|
17+ |
 Япония
|
15 |
 Йемен
|
13+ |
 Индонезия
|
10 |
 Ливия
|
8+ |
 Судан
|
5+ |
 Бангладеш
|
5 |
 Беларусь
|
4 |
 Сомали
|
3+ |
 Мисир
|
2+ |
 Бирлешген Араб Эмиратла
|
1+ |
 Малайзия
|
1+ |
 Монголия
|
1+ |
 Сингапур
|
1+ |
 Сирия
|
1 |
 Бахрейн
|
1 |
 Ботсвана
|
1 |
 Сент Китс эм Невис
|
1 |
Асмакъ «джанлыла» бла «къаршчыла»
[тюзет | къайнакъны тюзет]Ёлюмге джолукъдуруугъа къаршчы болгъанла, сюдде халатла терсликлери болмагъан адамланы ёлюмлерине келтиреди деген оюмну белгилейдиле. Андан сора къралда асмакъ къурутулса аманлыкъланы саны ёсмегенини кёргюзген статистика бериледи. Ёлтюрюу аманлыкъчыны аманлыгъына джолукъдурмайды, джамагъатны излемин толтурады.
Тинтиучюле, бир-бирде, бир-бирине келишмеген оюмланы келтиредиле:
- Ёлюмге джолукъдуруу, аманлыкъ этиуню тыйгъан факторду деген оюмгъа келгендиле американ алимле[8];
- Нью Джерсиде къуралгъан энчи кърал комиссия, асмакъ, мурдарлыкъланы санын азайтмайды деген эсебге келгендиле.[9]
Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ https://web.archive.org/web/20030820201105/http://web.amnesty.org/pages/deathpenalty-sentences-eng
- ↑ КъР-ны криминал законланы гуманизациясыны юсюнден 2007 джылны 25-чи июнундан №91 законуна кёре
- ↑ Додонов В. Н. Малиновский А. А. Основные тенденции развития зарубежного уголовного права // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения, 2006, № 1
- ↑ China ist das Land mit den meisten Hinrichtungen(нем.)
- ↑ www.handsoffcain.info/bancadati/index.php?tipotema=arg&idtema=12000547
- ↑ [1]
- ↑ [2]
- ↑ http://newsru.com/world/19nov2007/zakazn.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20100124040046/http://asiapacific.amnesty.org/pages/usa-211207-editorial-rus
 Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Асмакъ.
|