Словакия

Словак Республика

Slovenská republika

Гимн	Nad Tatrou sa blýska

Административ билги

Оноу формасы	Парламент республика
Президент Премьер-министр	Зузана Чапутова Петер Пеллегрини
Ара шахары	Братислава

География билги

Уллу шахар(лар)ы	Братислава, Кошице, Жилина, Прешов, Банска-Бистрица
Бютеу территориясы	48 845 км2 (дунияда 126-чы)
Сууну юсю	азды %
Сагъат бёлгеси	UTC +1

Тарих билги

Эркинлиги	1993 джылны 1-чи январы

Демография билги

Бютеу халкъы (2005)	5 431 363 адам (дунияда 110-чу)
Къалынлыгъы	111 адам/км2

Экономика билги

БИП (номинал) (2004)	$ 81,4 млрд. (59-чу)
БИП (ном.) адам башына	$ 14 987
Валютасы	Евро (EUR)

Башха билги

Домен(лер)и	.sk
Телефон коду	+421

Слова́кия (словак. Slovensko), Слова́к респу́блика (словак. Slovenská republika) — Ара Европада тенгизге чыгъышы болмагъан къралды. Ара шахары — Братиславады. Шимал-кюнрчыгъышда Чехия бла, шималда Польша бла, Украина блада кюнчыгъышда, Маджар (Венгрия) бла къыбылада, эмда Австрия къыбыла-кюнбатышда чеклешеди. Къралны аты «словакла» деген этнонимден къуралгъанды.

Тарихи

Словакияны джерине словянла IV ёмюрде джерлешгендиле. VII ёмюрдеги Само атлы бийликни аралыгъы болгъанды Словакия. Кечирек, Словакияны джеринде Нитран бийлик болгъанды. Словакланы анакъраллары эм бек джашнагъан заманы уа Уллу Моравия атлы кърал, IX ёмюрде Кирилл бла Мефодийни келгени бла, эмда Святополк I-ге бойсунуу бла башланнганды. Ахырында Словакия XI - XIV ёмюрледе Маджар короллукъну кесеги болгъанды. Артдан, Австрия-Маджаргъа кириб, 1918 джыл ол чачылгъынчы аны ичинде тургъанды. Ол джыл огъунакъ Словакия Чехия бла, эмда Карпат Арты Русь бла бирлешиб, Чехословакия кърал къуралады.

1938 джылда Мюнхен келишиуледен сора, Чехословакия чачылады, Словакия башха республика болады, алай а ачыкъдан болмаса да Нацист Германиягъа бойсунады (Биринчи Словак республика).

Экинчи дуния къазауатдан сора, Чехословакия ызына къуралады, алай а бу джол федератив кърал болуб — эки республкадан къуралады — Чехия бла Словакиядан, кесида Совет Союзну тюбюне тюшеди. 1945 джыл Варшава кесаматны организациясына къошулады.

1989 джыл Къатапа революция Чехословакияны ахырына саналады, 1993 джылны 1 январында кърал эки бойсунмагъан къралгъа юлешинеди — Словакия бла Чехиягъа. 2004 джылны 1-чи майында Словакия Европа Бирликге къошулады, 2007 джылны 21-чи декабрында уа Шенген келишиуге киреди. 2009 джылны 1-чи январында Еврозонагъа киреди.

Политика структурасы

Словакия НАТО-гъа 2004-чю джылны 29-чу мартында киргенди, Евробирликге уа 2004 джылны 1 январында. Словакияда къралны башчысына президент саналады, ол 5-джыллыкъ болджалгъа ачыкъ сайланады. Толтуруучу властны аслам ауурлугъу уа парламентге сайлаулада кёбчюлюкню алгъан партияны неда коалицияны башчысы болгъан, правительствону башчысына, премьер-министрге тюшеди. Премьер-министр ол оруннга президент бла салынады. Кабинетни къалггъаны, премьер-министрни теджеую бла, президент бла къабыл этиледи.

Словакияны баш закончыгъарыучу органына 150 орунлу, бир палаталы Словак Республиканы Халкъ Радасыды (Národná Rada Slovenskej Republiky).

Келечиле 4 джыллыкъ болджалгъа пропорционал келечиликни тамалында сайланадыла.

Парламент ауазланы беш этиб ючюсю бла президентни отставкагъа ашырыргъа болады. Президент, правительствону программасын айны ичинде юч кере мюкюл этмесе, парламентни чачаргъа эркинди.

Словак Республиканы Халкъ Радасына 2006 джылны 18 июнунда сайлауланы эсеблери:

Аты	Ачыкълауу	%	Мандатлары	Мандатлары алгъыннгы чакъырыуда
Smer-SD	Курсу — социал демократия	29,14	50	25
SDKÚ-DS	Словак демократ христиан бирлик	18,35	31	28
SNS	Словак миллет партия	11,73	20	0
SMK	Маджар коалицияны партиясы	11.68	20	20
LS-HZDS	Халкъ партия — демократ Словакия ючюн джюрюш	8,79	15	36
KDH	Христиан-демократ джюрюш	8,31	14	15

Баш сюд органы — Конституцион Сюд (Ústavný súd),аны 13 сюдюсюн, парламент теджеген талай кандидатдан президент сайлайды.

Административ юлешиниу

Словакия аралыкъларыны атын джюрютген, 8 джуртха юлешинеди.

• Банскобистрица джурт
• Братислава джурт
• Жилина джурт
• Кошице джурт
• Нитра джурт
• Прешов джурт
• Тренчин джурт
• Трнава джурт

Джуртла талай районнга юлешинедиле. Бусагъатда бютелуейда 79 район барды.

Географиясы

Словакияны рельефи

Словак ландшафт таулу табигъатдан къуралады асламысына. Аны тамалы Карпат тауладыла, къралны шимал кесегин аладыла ала. Карпатланы эм мийик бёлеги — Мийик Татраладыла, былайда бырда кёб турист джерле бардыла, Словакияны эм мийик джерида Герлаховски Штит (Gerlachovský štit) 2655 м. мийиклиги бла былайдады.

Тёбен джерлери къыбыла-кюнбатыш джанында (Дунай сууну джагъасында) эмда къыбыла-кюнчыгъыш кесегиндеди. Словакияны Дунай суудан сора, уллулагъа Ваг бла Грон саналадыла.

Словакияны климаты орта климатды, джылы джайы бла, сууукъ мылы къышы бла.

Экономикасы

Словакия — айныгъан индустриал-аграр республикады. Кёбсанагъатлы эл мюлкю бусагъатдагъы инфраструктура бла, технологиясында тамалланнганды.

Маджал джанлары: чыгъарыуну ёсюую, артыкъсызда Братиславаны тёгерегинде, приватизация программаны джетишимлери, тышкърал инвестицияланы асламланыуу. ЕБ-ни къралларына экспорт хайыр келтиреди. ЕБ-ге къошулууу къралны экономикасына стабилизация келтирирге керекди. Туризмни айныуунда уллу мадарла, артыкъсызда тау-лыжа курортлада.

Кемиз джанлары: уллу тыш борч. Тыш сатыу-алыугъа байламы уллу болгъаны ючюн, Словакия дуния рецессиягъа бек сезимлиди. Ауур промышленносту бек аз хайырлыды. Къралны кюнчыгъышы джарлыды. Ишсизлик ёсгенди (2004 джылда 19%). Аманат пирамидаланы 2002 джылда аууу. Немча сатыу-алыу палатаны, 2004 джылны мартында бардырылгъан, тинтиулерине кёре, немча инвесторланы джарымы чакълы бири, Словакияны инвестициягъа эм бек джараулу джерге санайдыла.

Словакия аралыкъ план экомномикадан сауда экономикагъа кёчюуню къыйын кёзюуюн ётгенди. Къралны правительсвосу 2001 джылда макроэкономика стабилизация бла структура реформалада джетишимли болгъандыла. Приватизация асламысы бла бошалгъанды, банк сектор кёбюсюне тышкъралчыланы къолларындады, ол себеден тышкърал инвестициялада ёсюб барадыла. Словак экономика,экспортну бир кесек тюшгенинден тышында, 2000-чи джыллада сакълауладан джетишимли болгъанды.

Адамланы хайырлары ёсгени себебли, ич излемлени 2002 джылда джанланыуу, экспортда ёсюуню акъырынланыуун компенсациясы болады. Ишсизлик 2001 джылны ахырында 19%-ге джетген, 2009 джылгъа къатла бла азайгъанды.

Халкъы

Адам саны — 5,38 млн адам. Словакияда джашагъанланы асламысы словакладыла (86%). Маджарлыла — азчылыкъладан эм кёб къауумдула (10%), асламысы бла къыбыла эмда кюнчыгъыш регионлада джашайдыла. Башха этник къауумла — чыганлыла, чехле, русинле, украинлиле, немчалыла эмда полякладан къураладыла.

Словак конституция дин тутууну эркинлигин гарантия этеди. Словакияны гражданларыны асламысы (69%) — католикледиле, экинчи къауум — протестантладыла (11%), лютеранла (асламысы бла словакла) бла реформаторла (асламысы бла маджарлыла), греккатоликле (4%) эмда ортодоксла (1%).

Экинчи дуния къазауатха дери 120 000 чуутлудан 2 300 къалгъанды.

Официал кърал тили — Словак тилди, славян тиллени къауумуна киреди. Маджар тил, къыбыла Словакияда официал статуслуду.

Кърал байрамлары

• 1-чи январь — Словак Республиканы къуралыу кюню
• 5-чи июль — Сыйлы Кирилл бла Сыйлы Мефодийни кюню
• 29-чу август — Словак Миллет Къозгъалыуну кюню
• 1-чи сентябрь — Словак Республиканы Конституциясыны кюню
• 17-чи ноябрь — Эркинлик бла демократия ючюн кюрешни кюню

Джибериуле

• Правительствосуну официал сайты
• Президентни официал сайты
• Národná Rada — Парламентни официал сайты
• карталары
• Словак излеу сервер
• SK TODAY Словакиядан джангылыкъла (ингилиз тилде). Бойсунмагъан интернет газет.
• Словакияны туризмден министерствосуну сайты

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Словакия.