Къытай Халкъ Республика

Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Къытай (магъаналары).

中華人民共和國


Гимн	義勇軍進行曲 («Волонтёрланы маршы»)

Административ билги
Оноу формасы	Република.
КъХР-ну Башчысы Кърал Советни Башчысы	Ху Дзиньтао Вень Дзябао.
Тил(лер)и	Къытай тил ^[1]
Ара шахары	Пекин.

География билги
Уллу шахар(лар)ы	Шанхай, Пекин, Гуанджоу, Харбин.
Бютеу территориясы	9 596 960 км² (дунияда 3-чю)
Сууну юсю	2,8 %
Сагъат бёлгеси	UTC +8

Тарих билги
Эркинлиги	1 октябрьда 1949

Демография билги
Бютеу халкъы (2008)	1 317 000 000 адам (дунияда 1-чи)
Къалынлыгъы	140 адам/км²

Экономика билги
БИП (номинал) (2008)	$ 3,942 трлн. (3-чю)
БИП (ном.) адам башына	$ 2 968
Валютасы	Юань (CNY, код 156)

Башха билги
Домен(лер)и	.cn
Телефон коду	+86

Къытай Халкъ Республика (къысхасыча КъХР), неда къуру Къытай (къыт. 中國|中国, Джунго, кёчюрмеси: «орта кърал») — Кюнчыгъыш Азияда орналгъан къарл. Халкъыны саны бла эм уллу кърал дунияда (1,3 млрд кёб, кёбюсюне — этникалы къытайлыла, кеси атлары — хань); территориясы бла ючюнчю орун алады джерде, Россия бла Канаданы алгъа ийиб.

1949 джыл Къытай Халкъ Республика баямланнгандан бери оноу этген партия Къытайны Коммунист партиясыды. Дагъыда тогъуз политика партия бардыла.

КъХР 14 кърал бла чеклешеди, ала: Афганистан, Бутан, Мьянма, Индия, Къазакъстан, Къыргъызия, Лаос, Монголия, Непал, Пакистан (даулу Кашмир регионда), КХДР, Россия, Таджикистан эм Вьетнам.

КъХР конституциясына кёре, аннга Тайвань бла аны къатындагъы айрымканла киредиле, де-факто джарым танылгъан Къытай Республика контрольда тутханлыкъгъа.

Туризм пуа 2013 ийыште 5,2 % эл ВВП-Н (нунын кокла гыч 4,6 % ВВП-Н — туризм кӧргӧ), 64 млн еҥ утларак налеш да тудо ты аланыште иктаж-мо лийын. 2013 ийыште эртен кудалме 98,18 млн вер гыч (Кечывалвел Корей эн оҥайже тӱҥалын, Таиланд да США)[149]. Йот элыш турист-влак толыт 26,29 млн ий 2013 (1990 ийыште — 1,75 гына млн), россий гыч эн шуко, сша да Другом. Тыгак 2013 ийыште человеком 97,63 млн ху-Гонконг да Макао гыч толын, 5,16 да млн — Тайвань гыч.^[2]

1985 ийыште частный собственность форман да тӱшка турфирмыжым ышташ кӧнен ыле. Тидын дене кӧнеда пашам ыштыме годым шкендам кӧргӧ агентстве турист-влакым веле лийын, а китай гыч йот элысе да тыгак малпого эмигрант фирме тӱшкашке пуртыман. Турист фирме дене ышташ кӧнен 2009 ийыште 100 % капиталым йот (китай турист верыш лектын коштмо шотышто пашам деч посна), а китай дене пырля тыгак палемдыман. Йот элласе унагудышто участвоватлаш капиталым 2012 ийлаште 327 кнр, а эше 340 — Гонконг капитал гыч, тайвань да Аомынь. Тиде изиш таҥастараш гын, шотыш налын, элыште лийше тӱрлӧ отель звездность 11687 классыште тиде ийын мом, ты шотышто кугыжаныш 3328.

Тӱҥалтышлан 1983 ийыште республикысе туризм кнр логалеш, гонконгыш да родо-тукым калык-влакын йолташышт чоҥештыл кошташ годым шке кӱшеш лияш кӧнен. 1990 ийыште эрыкан кудалыштмашым лияш кӧнен Сингапур, Таиланд да Малайзий, австралий да у зеландий 1997 ийыште а. 2002 ийыште китай элыште 22 кошташ лиеш кӧнен, ынде 66 2005 ийыште элыштына, кундемыштына кугыжаныш да 2013 ийлаште 114. 2008 ийыште китайыште граждан США турист-влакын коштмо лияш кӧнен. Группо лектеден шоген: кужу жап веле коштеш шукталтын — тур 2003 ийыште шкет лияш кӧнен веле (гына гонконг да Макао). 2007 ий дене кӧнен ыле, но тольык турист-влакым группыштын составыштыже, тайвань да кнр гыч 2012 ий коштеш отрош миен 2,42 млн. еҥ гына.

Статистике почеш ООН тӱнямбал организаций (UNWTO) турпоток почеш 2017 ийыште тӱнямбал, Китай, сша деч вара толмекем дене нылымше верым айла 60,7 млн, Франций ден испанийыште.

Сатусавыртыш 2018 ийыште триллион да лектышымат цифр дене ончыктымо лектышыш шуаш рекордым 4,62 тӱжвал долларым китайыште 12,6 % кӱкшырак 2017 ийыште. Приемныйышкыжо, сату «ыштен китайыште» кызыт туня мучко ужаш лиеш; xxi курымышто лийын эл «тӱнямбал фабрике». Кугу тӱняште экспортёр — вуйъеҥ-влак 100 утла тӱрлӧ продукцийым кугыт шотышто китай эл. Китай 50 утла автомашинам % тӱняште фотоаппарат ужалем, 30 % кондиционер-влакым, 25 % мушмо машинам, иктаж 20 % холодильник.^[3]

Туризм[тюрлендир | кодну тюрлендир]

2013 ийыште туризм 5,2 % элым КОЛТЕН (нунын кокла гыч 4,6% тризм), тиде сферыште да пелен улшо — влак кокла гыч 64 миллион утла еҥ тыршен. 2013 ийыште 98,18 миллион лийын чек вес велне (эн кумдан палыме-влак Кечывалвел Корей, Таиланд да США). 2013 ийыште эллан йотэл турист — влак (1990 ийыште-1,75 миллион), утларакшым Россий ГЫЧ США да Филиппин толыныт. Тыгак 2013 ийыште 97,63 миллион Поро Еҥ — Гонконг да Мако гыч толмышт, 5,16 миллин-Тайваня гыч.

1985 ийыште собственностьышто частный ден тӱшка формым ыштымаш лийын. Тидын годым шкешотан агентстве-влаклан кӧргӧ турист-влак дене гына пашам ышташ, а фирме малпогылан тыгак китай эмигрант да вес элысе пырля пашам ышташ разрешений лийын. 2009 ийыште турист фирмым 100 гыч ышташ разрешенийым ыштыме % йотэл капитал (китай турист-влакым вес элла гыч кайыме деч посна), тыгак китай турагент-влакым пырля ыштыме. 2012 ийыште КРЫШ йотэл капитал 327 пӧлемеш ушнен, а эше 340-капиталыш Гонконг, А Осоня ден Тайваня. Тидыже элыштына тӱрлӧ классан шӱдырын 11687 пӧлкажым шотыш налаш гын, тидын шотыштак 3328 кугыжаныш.

Лектын кайыме туризмын тӱҥалтышыже 1983 ийыште калыкын родо-тукымжо ден йолташыже-влак кӱшеш Гонконгышто кошташ разрешения карносышто логалеш. 1990 ийыште Сингапурыш, Малайзий ден Таиландыш шкевуя кудалыштме лийыныт, а 1997 ийыште Австралийышке да У Зелянийыш колтеныт. 2002 ийыште китай-влаклан 22 эллашке, 2005 ийыште 66 кугыжанышыш, 2013 ийыште кугыжаныш-влакын 1144 ше да территорийыштышт разрешитлаш лийыныт. 2008 ийыште турист поезд-влак китай граждан-влаклан СШАН разрешения лийыныт. Ятыр марте корно вес элла гыч кудалыштмаш 2003 ийыште гына тӱшкан шукталтын — индивидуал турым (Гонконг да Маке) веле лийын. 2007 ий гыч разрешения турист группын составыштыже гына лиеш ыле, Тайвань да 2012 ийыште гына отро-влак толыныт КРЛА гыч еҥ

Тӱнямбалысе турист организацийын статистикыже почеш 2017 ийыште тӱнямбал турпоток почеш, Китай 60,7 миллион толшо-влаклан толшо-влаклан нылымше верым налын.

Турист визо (Категорий L - Каныме шотышто Китай толшашым каналтыме дене коштман да тиде акрет годсо элын культур акше-влак дене палыме лияш йодшо-Влаклан пуалтеш.^[4]