Ногъайлыла
| Ногъайлыла Ногай | |
| Миллетни саны | |
|---|---|
| Миллетни бютеулей саны | 95 000 |
| Джашагъан джерлери | |
 Россия:90 666 (2002 дж. бютеуроссия тергеу) [1]
| |
| Башха билгиле | |
| Тиллери | ногъай тил |
| Динлери | Ислам |
| Джууукъ миллетле | къазахлыла, къаракъалпакълыла |
тюрлендириу  |
|
Ногъайлыла (кеси атлары ногайлар — [ногъайлар] деб окъулады) — тюрк халкъды. Тюрк тиллени къыпчакъ къауумуна кирген ногъай тилде сёлешедиле. Этника эмда лингвистика джанындан эм джууукъ къазахлыла бла къаракъалпакълыла саналадыла. Адам саны 95 минг чакълы бир болады, аланы 90 мингинден асламы Россияда джашайды (2002).
Этногенез
[тюзет | къайнакъны тюзет]Ногъайлыла, XV ёмюрде Итил, Эмба эмда Иртыш сууланы арасындагъы тюзледе къыпчакъла бла огъузланы монгол къауум мангутла бла къатышханындан къуралгъандыла. Атлары XIII ёмюрде Алтын Ордада белгили аскер башчы Ногъайдан келеди. Ногъай къралны тамалын салгъан Эдигей болгъанды.
Ногъайлыла къыргъыз къауумланы ичинде да тюбейдиле, сёз ючюн, эпосда Манасны къарт атасы Ногъай болгъанды.
Антропология
[тюзет | къайнакъны тюзет]Антропология джанындан, ногъайлыла уллу монголоид раса бла уллу европеоид расаланы арасында кёчюу гитче къыбыла-сибирь расагъа киредиле. Сёз ючюн, къобан ногъайлыланы, джерли кавказ халкъла бла къатышханлары себебли европеид сыфатла кёбюрек тюбейдиле.[2]
Джашагъан джерлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Аллындан ногъайлыла Къара тенгизден Арал тенгизге дери джайылгъан тюзледе джашагъандыла. Бусагъатда асламысы Шимал Кавказда джашайды — Дагъыстанда (Ногъай, Тарум, Кизляр эмда Бабаюрт районларында), Ставрополь крайда (Нефтекумск район), Карачай-Черкесияда (Къарачай-Черкесияны Ногъай району), Астрахань областда эм Чеченде.
Россияны тышында ногъайлыла Тюрк бла Румынияда джашайдыла. Бусагъатдагъы Орта Азияны джеринде къалгъан ногъайлыла къазахлыла бла къаракъалпакълыланы ичинде эригендиле, энчи халкъ кибик къаралмайдыла.
Къарачай-Черкесияда миллет ногъай районну къуралыууну юсюнден оноу 2005 джылны джайында алыннганды. Аны мюкюл этген референдум 2006 джылны 8-чи октябрында бардырырлгъанды[3]. Район, 2007 джылны 17-чи октябрында къуралгъынды[4][5]. Ногъай районну джери 187 кв. км, неда Къарачай-Черкесияни территориясыны 1,3 % чакълы бири болады[6]. Къарачай-Черкес Республикада ногъайлыла субъекткъурагъан халкъланы биридиле[7].
Динлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Ногъайлыла суннит муслиманладыла, ханафит масхабны тутадыла.
Кийимлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Ногъайлыла асламысы бла кавказлы халкъланы кийимлерине кёчгендиле.
Джибериуле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Всероссийская перепись населения 2002 года. Тинтилгенди: 24 декабрь 2009.
- ↑ «Ногайский народ не может смириться с ощущением исторического тупика»
- ↑ KavkazWeb: сорулгъанны 94 % Ногъай районну къуралыуун излегендиле
- ↑ Къарачай-Черкесияда официал Ногъай район къуралгъанды
- ↑ В Карачаево-Черкесии создан Ногайский район
- ↑ Къарачай-Черкесде Ногъай район къуралгъанды
- ↑ Esperanto новости: Конференция о будущем ногайского народа
 Бу, тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.
|