Боливия

Википедия — эркин энциклопедияны статьясы.

Кёб Миллетли Кърал Боливия

исп. Estado Plurinacional de Bolivia
кечуа Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta
аймара Wuliwya Suyu
гуар. Tetã Volívia

Байракъ Герб
Description de l'image BOL orthographic.svg.
Девиз ¡La unión es la fuerza!
(«Къарнашлыкъ кюч береди!»)
Гимн Bolivianos, el hado propicio
Административ билги
Президент
Вице-президент
Эво Моралес
Альваро Гарсиа Линера
Тил(лер)и Испан тил, кечуа, аймара, гуарани , дагъыда 33 тил.
Ара шахары Сукре [i 1]
География билги
Уллу шахар(лар)ы Санта-Крус-де-ла-Сиерра, Эль-Альто, Ла-Пас
Бютеу территориясы 1 098 581 км2
(дунияда 27)
Сууну юсю 1,29 %
Сагъат бёлгеси UTC -4
Тарих билги
Эркинлиги 6 август 1825
Демография билги
Бютеу халкъы (2010) 10 907 778[1] адам
(дунияда 77)
Къалынлыгъы 9,9 адам/км2
Экономика билги
БИП (номинал) (2008) $ 43,570 млрд[2] (101)
БИП (ном.) адам башына $ 4345[2]
Валютасы Боливиано
Башха билги
Домен(лер)и .bo
Телефон коду +591

Боли́вия' (исп. Bolivia, кечуа Buliwya, аймара Wuliwya, гуар. Volívia), официал аты — Кёб Миллетли Кърал Боли́вия (исп. Estado Plurinacional de Bolivia [esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja]) — Къыбыла Американы арасында къралды. Боливия шималы бла шимал-кюнчыгъышында Бразилия бла, къыбыла-кюнчыгъышында — Парагвай бла, къыбылада — Аргентина бла, къыбыла-кюнбатыш бла кюнбатышда — Чили эм Перу бла чеклешеди. Тенгизге чыгъышы джокъду, алай а 2010 джыл Перу бла 99 джылгъа тенгиз джагъасы болгъан бир кесек джерни бегендге алыргъа деб кесамат этилгенди, Боливия анда порт ишлер муратлыды[3].

Тарихи[тюзет | кодну тюрлендир]

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Боливияны тарихи.
  • 15321538 — бусагъатдагъы Боливияны территориясы Франсиско Писарро бла Диего де Альмагро башчылыгъында испанлыла кючлейдиле.
  • 15421776 — испан вице-королевство болгъан Перуну къурамындады, эмда Огъары Перу атны джюрютеди. Боливияны джери бютеулей испан бай джер иелени арасында юлешиннгенди. Индейлиле энкомьенда системагъа къошулгъандыла.
  • XVIXVII ёмюрледе  — боливиячы шахар Потоси Чаркас Короллук Аудиенцияны къурамында Джангы эмда Эски Дунияны адам саны бла эм уллу шахарына саналгъанды (160 000 адам) [4](кюмюш иштенеклени ишлеген заманларында)[5].
Потоси шахар

Кърал къуралыш[тюзет | кодну тюрлендир]

Республикады. Къралны эмда правительствону башчысы — президентди, аны халкъ 5 джыллыкъ болджалгъа сайлайды. 2006 джылны 22-чи январындан бери — Хуан Эво Моралесди. Президент правительствогъа башчылыкъ этеди, министрлени кабинетин бегитеди, сауутлу кючлени башчсыды.

Чёб атылыуда тюз кёбчюлюк алгъан кандидат сайланнганнга саналады (50%-ден аслам). Хорлагъан белгиленмесе, парламент эки палатасыны да ортакъ олтуруунда эм кёб чёб алгъан эки кандидатдан президент сайлайды.

Эки палаталы парламенти — 36 сенатор бла 130 депутат, 5 джыллыкъ болджалгъа сайланадыла.

Политика партиялары[тюзет | кодну тюрлендир]

2002 джылны декабрында сайлауланы эсеблерине кёре:

  • Социялизмге джюрюш — солчула (Моралез башчылыкъ этеди), 26 сенатор, 88 депутат.
  • Боливия ючюн прогрессив план — онгчу-арачы, 10 сенатор, 37 депутат
  • Миллет бирликни фронту — арачы, 3 депутат
  • Социал альянс — арачы, 2 депутат

Аны тышында Боливияда, парламентге кирмеген 6 легал партия барды.

Административ бёлюннгени[тюзет | кодну тюрлендир]

Боливия 9 департаментге юлешинибди, ала хар бири провинциягъа юлешинедиле.

Географиясы[тюзет | кодну тюрлендир]

Боливияны физика картасы

Боливияны майданы 1 098 580 км². Дунияда 27-чи орунну алады.

боливиячы Альтипланону бояулары

Боливияны территориясында бек кёб экологиялыкъ зона барды. Къралны кюнбатыш таулу бёлгеси Андлады, аны ичинде Альтиплано джалпакъ. Кюнчыгъыш алаша тюзлени къурамында амазон тропика чегетле бла Чако барды. Къралны эм мийик нохтасыСахама тауду (6542 м), ол Оруро департаментдеди. Титикакакёл Боливия бла Перуну чегиндеди. Дунияда эм уллу Уюни тузтопракъ къралны къыбыла-кюнбатыш кесегинде, Потоси департаментдеди.

Эм уллу шахарлары: Ла-Пас, Эль-Альто, Санта-Крус-де-ла-Сьерра эм Кочабамба.

Боливияны беш кърал бла къара чеги барды: Аргентина бла — 832 километр, Бразилия бла — 3423 километр, Чили бла — 860 километр, Парагвай бла — 750 километр, эм Перу бла — 1075 километр.

Экономикасы[тюзет | кодну тюрлендир]

Салар-де-Уюниде туз чыгъарыу.

Боливия табигъат къайнакъла бла байды — тутурукъ, газ, нефть, цинк, вольфрам, сурьма, кюмюш, темир, литий[9], къоргъашин, алтын, чегет, гидроэнергетика къайнакъла. Алай болсада Боливия Латин Американы эм джарлы эмда экономика айныуунда артха къалгъан къралларыны бириди.

Адам башына БИП 2010 джылда — 4,8 минг долл. (дунияда 150-чи орун). Ишсизлик — 8,5 % (2009), джарлылыкъ дараджадан энишге — халкъны 60 % (2006).

Эл мюлк (БИП-ни 11 %, ишлегенлени 40 %) — соя, кофе, кока, мамукъ, нартюх, шекер къамиш, принч, гардош; агъач кесиу.

малчылкъ: тууар мал, къойчулукъ

Индустриясы (БИП-ни 37 %, ишлегенлени 17 %) — тутурукъ бла нефтни чыгъарыу, азыкъ индустрия, тютюн, къол санагъатла, кийим.

Джумуш сфера — БИП-ни 52 %, ишлегенлени 43 %.

Тыш сатыу-алыу[тюзет | кодну тюрлендир]

Экспорт — 6,1 млрд долл. (2010) — газ, соя, чий нефть, цинк магъадан, тутурукъ.

Алыучула — Бразилия 41 %, АБШ 14 %, Япония 6 %.

Импорт — 5,0 млрд долл. (2010) — нефть продуктла, азыкъ, автомобилле.

Сатыучула — Бразилия 27 %, Аргентина 16 %, АБШ 13 %, Чили 9 %, Перу 7 %.

Международные отношения[тюзет | кодну тюрлендир]

Вооружённые силы[тюзет | кодну тюрлендир]

Халкъы[тюзет | кодну тюрлендир]

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Боливиячыла.

Адам саны — 9,9 млн (2010).

Джылгъа къошулгъаны — 1,7 % (фертиллиги тиширыугъа — 3,1 туууу).

Джашауну орта узунлугъу — эркишиледе 64 джыл, тиширыулада 70 джыл.

Этно-раса къурамы — индейлиле 55 % (асламысында кечуа бла аймара), метисле 30 %, акъла 15 %.

Тилле — 3 официал тил: испан 60,7 %, кечуа 21,2 %, аймара 14,6 %; башха тилле 3,6 % (2001 джылны тергеуюне кёре).

Динле — католикле 59 %, протестантла 11 %, Атеистле бла агностикле 12 %, Инканизм 15 %, Буддизм эмда башхала 3 %.

Къара таныу — эркишиледе 93 %, тиширыулада 81 % (2001 джылны тергеуюне кёре).

Белгиле[тюзет | кодну тюрлендир]

  1. World Gazetteer: Bolivia - profile of geographical entity including name variants. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (19 январь 2013). Тинтилгенди: 18 январь 2013.
  2. 2,0 2,1 Bolivia. International Monetary Fund. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (21 август 2011).
  3. Цитата этиуде халат: Неверный тег <ref>; для сносок access не указан текст
  4. City of Potosí — UNESCO World Heritage Centre
  5. El mundo desde Potosí : vida y reflexiones de Bartolomé Arzans de Orsúa y Vela
  6. Документальный фильм «Корпорация The Corporation» Марк Ахбар, Дженнифер Эббот, 2003
  7. Дунияда ceeye приватизациясыны эсеблери, Франк Пупо, 2003
  8. Боливия из Республики превратилась в «Многонациональное государство»., «mail.ru», 10.06.2009
  9. https://web.archive.org/web/20130518223052/http://designmind.frogdesign.com/files/u10/Lithium_Article_Eric_Burns.pdf


Цитата этиуде халат: Для существующих тегов <ref> группы «i» не найдено соответствующего тега <references group="i"/>