Кавказ таула

Кавказ таула

Уллу бла Гитче Кавказ, Тау Арты Кавказ. НАСА-ны сураты
Эм мийик джери	Минги тау (5642 м)
Тургъан джери	Россияны Шимал-Кавказ бла Къыбыла федерал округлары, Гюрджю, Азербайджан, Эрмен, Хачыпсы (танылмагъан кърал), Къыбыла Тегей (танылмагъан кърал)
Узунлугъу	1100 км-ден артыкъ
Кенглиги	180 км-ге дери
Майданы
Къуралгъан заманы
Кавказ таула (Кавказ) Кавказ таула
тюрлендириу

Кавказ таула (орус. Кавка́зские го́ры, гюрдж. კავკასიონი, лезг. Къавкъаз сувар, хач. Кавказаа ашьхақәа, азер. Qafqaz dağları, эрм. Կովկաս, къаб.-черк. Къаукъаз Iуащхьэ, чеч. Кавказан лаьмнаш) — Къара, Азау эм Каспий тенгизлени арасыда орналгъан тау системады.

Эки тау системагъа бёлюнеди: Уллу Кавказ бла Гитче Кавказ. Кавказ регионну Шимал Кавказ бла Тау Арты Кавказгъа бёлюучендиле, аланы чеклерин Уллу Кавказны Баш (Сууайыргъан) аркъасы бла бардырадыла.

Уллу Кавказны шимал-кюнбатышдан къыбыла-кюнчыгъышха дери 1100 км узунлугъу барды, кеси да, Анапа бла Тамань джарымайрымкандан башлаб, Каспийни джагъасындагъы Апшерон джарымайрымканнга (Бакуну къатында) дери барады. Уллу Кавказ эм уллу кенглигине Минги тауну меридианыны къатында джетеди (180 км-ге дери). Адетге кёре Уллу Кавказ 3 кесекге бёлюнеди: Кюнбатыш Кавказ (Къара тенгизден Минги таугъа дери), Ара Кавказ (Минги таудан Казбек таугъа дери) эм Кюнчыгъыш Кавказ (Казбек таудан Каспий тенгизге дери).

Эм белгили тау башлары — ёмюрлюк къарла бла чыранла басыб тургъан Минги тау (5642 м) бла Казбек тауду (5033 м). Уллу Кавказ — уллу бусагъат заман бузламалы регионду. Чыранланы барысыны да саны 2050 чакълы бир барды, ала алгъан майдан 1 400 км² чакълы бирди. Уллу Кавказны бузламаларыны кёбюсю Ара Кавказда джыйылыбды (чыранларыны санындан 50 % эмда майданларындан 70 %-и). Бузламаланы уллу аралыкълары — Минги тау бла Бызынгы къабыргъады (Бызынгы чыран бла, 17 км²).

Уллу Кавказны шимал этеклеринден Гум-Маныч чунгургъа дери Кавказ Аллы (кенг тюзлери бла эм сыртлыкълары бла) джайылады. Уллу Кавказдан къыбылада Колхида эм Кура-Аракс алаша джерле, Ич Картли тюз эм Алазани-Авторан суу бойну орналадыла. Кавказны къыбыла-кюнчыгъыш кесегинде Талыш таула бла Ленкорань алаша джер орналадыла. Къыбыла Кавказны орта эм кюнчыгъыш кесеклеринде Гитче Кавказны аркъалары бла Эрмен тауладан (Арагац тау, 4090 м) къуралгъан Тау Арты Кавказ тау джер орналады.

Гитче Кавказны Уллу Кавказ бла Лих аркъа байлайды, кюнбатышда Колхида алаша джер бла кюнчыгъышда Кура чунгур а уа бир-биринден айыргъан этедиле.

Сочини къатындагъы таулада (Ачишхо, Аибга, Чугуш, Псеашхо эм башхала — Красная Поляна деген курорт джер) 2014 джылгъы Къыш Олимпиада оюнла ётгендиле.

Тау башлары

Тау	Мийиклиги, м	Координатлары	Белгиле
Минги тау	5642 м	43.353056, 42.43694443°21′11″ N 42°26′13″ E / 43.353056° N 42.436944° E ^(G) ^(O)	Кавказны, Россияны эм Европаны эм мийик нохтасы^[1]
Дых тау	5204 м	43.0525, 43.13138943°03′09″ N 43°07′53″ E / 43.0525° N 43.131389° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Къоштан тау	5152 м	43.05, 43.21194443°03′00″ N 43°12′43″ E / 43.05° N 43.211944° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Пушкинни пики	5100 м	43.014167, 43.0743°00′51″ N 43°04′12″ E / 43.014167° N 43.07° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Джангы тау	5085 м	43.021667, 43.05472243°01′18″ N 43°03′17″ E / 43.021667° N 43.054722° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Шхара	5068 м	42.999444, 43.11166742°59′58″ N 43°06′42″ E / 42.999444° N 43.111667° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа, Гюрджюню эм мийик нохтасы
Казбек	5034 м	42.707222, 44.49888942°42′26″ N 44°29′56″ E / 42.707222° N 44.498889° E ^(G) ^(O)	Гюрджю, Россия (Шимал Тегейни эм мийик нохтасы)
Кюнбатыш Мижирги	5025 м	43.05, 43.16666743°03′00″ N 43°10′00″ E / 43.05° N 43.166667° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Тетнульд	4974 м	43.031111, 42.99277843°01′52″ N 42°59′34″ E / 43.031111° N 42.992778° E ^(G) ^(O)	Гюрджю (Эбзе)
Къатын тау	4970 м	43.030556, 43.03555643°01′50″ N 43°02′08″ E / 43.030556° N 43.035556° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Шота Руставелини пики	4960 м	43.025833, 43.04333343°01′33″ N 43°02′36″ E / 43.025833° N 43.043333° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Гестола	4860 м	43.048333, 43.02444443°02′54″ N 43°01′28″ E / 43.048333° N 43.024444° E ^(G) ^(O)	Бызынгы къабыргъа
Джимара	4780 м	42.719167, 44.41638942°43′09″ N 44°24′59″ E / 42.719167° N 44.416389° E ^(G) ^(O)	Гюрджю, Россия (Шимал Тегей)
Ушба	4690 м	43.126944, 42.64888943°07′37″ N 42°38′56″ E / 43.126944° N 42.648889° E ^(G) ^(O)	Гюрджю, Россия (Къабарты-Малкъар)
Тебулосмта	4493 м	42.573333, 45.31194442°34′24″ N 45°18′43″ E / 42.573333° N 45.311944° E ^(G) ^(O)	Чеченни эм мийик нохтасы
Базардюзю	4485 м	41.211111, 47.86305641°12′40″ N 47°51′47″ E / 41.211111° N 47.863056° E ^(G) ^(O)	Дагъыстан бла Азербайджанны эм мийик нохатсы
Адай-Хох	4408 м	42.747222, 43.86694442°44′50″ N 43°52′01″ E / 42.747222° N 43.866944° E ^(G) ^(O)	Россия (Шимал Тегей)
Диклосмта	4285 м	42.492222, 45.78083342°29′32″ N 45°46′51″ E / 42.492222° N 45.780833° E ^(G) ^(O)	Россия (Чечен)
Шахдаг	4243 м	41.2725, 48.00444441°16′21″ N 48°00′16″ E / 41.2725° N 48.004444° E ^(G) ^(O)	Азербайджан
Туфандаг	4191 м	41.161111, 47.99166741°09′40″ N 47°59′30″ E / 41.161111° N 47.991667° E ^(G) ^(O)	Азербайджан
Шалбуздаг	4142 м	41.333611, 47.79722241°20′01″ N 47°47′50″ E / 41.333611° N 47.797222° E ^(G) ^(O)	Россия (Дагъыстан)
Арагац	4094 м	40.5, 44.240°30′00″ N 44°12′00″ E / 40.5° N 44.2° E ^(G) ^(O)	Эрменни эм мийик нохтасы
Доммай ёлген	4046 м	43.243056, 41.72777843°14′35″ N 41°43′40″ E / 43.243056° N 41.727778° E ^(G) ^(O)	Хачыпсы (эм мийик нохтасы), Россия (Къарачай-Черкесия, Доммай)
Зилга-Хох	3853 м	42.61, 44.22666742°36′36″ N 44°13′36″ E / 42.61° N 44.226667° E ^(G) ^(O)	Гюрджю, Къыбыла Тегей
Цителихати	3026 м	42.414722, 44.34361142°24′53″ N 44°20′37″ E / 42.414722° N 44.343611° E ^(G) ^(O)	Къыбыла Тегей

Суулары

Кавказда башланнган суула Къара, Азау эм Каспий тенгизлени бассейнлерине киредиле.

Къара тенгизни бассейни:

Азау тенгизни бассейни:

Къобан
- Теберди
- Уллу Инджик
- Гитче Инджик
- Уруп
- Уллу Лаба эм башхала.

Каспий тенгизни бассейни:

Белгиле

↑ Европа бла Азияны арасында чекни къалай бардырылгъанына кёре, Минги тау не Европа, неда Азияда тургъаннга саналыргъа боллукъду.

Дагъыда къарагъыз

Джибериуле

Кавказский хребет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[1] Европа бла Азияны арасында чекни къалай бардырылгъанына кёре, Минги тау не Европа, неда Азияда тургъаннга саналыргъа боллукъду.

[1]

к • с • т Кавказны бла Кавказ Артыны бусагъатдагъы къраллары эмда регионлары
Къралла	Азербайджан ( Нахичевань) • Эрмен • Гюрджю
Россияны регионлары	Адыгея • Дагъыстан • Юнгюш • Къабарты-Малкъар • Къарачай-Черкесия • Краснодар край • Шимал Тегей • Ставрополь край • Чечен
Танылмагъан кърал	Тау-Къарабах Республика
джарым танылгъан къралла	Хачыпсы Республика • Къыбыла Тегей