Википедия:Проект:Кюнде болуула/Январь

Хар кюнде тарихде болуула Январь • Февраль • Март • Апрель • Май • Июнь • Июль • Август • Сентябрь • Октябрь • Ноябрь • Декабрь

1 январь Джангы джылгъы назы Григориан орузламагъа кёре Джангы джылны биринчи кюню. 1523 — Ахыр госпитальерле, Родос къаладан кетгендиле. 1700 — Россия Джангы джылны, къачда болмай, къышда биринчи кере байрамлагъанды. 1801 — Джузеппе Пьяцци, Церера деген шылаб планетаны ачханды. 1801 — Уллу Британия бла Ирландияны официал халда биригиулери. 1944 — Александр Александров джазгъан макъамлы СССР-ни кърал гимни биринчи кере ойнагъанды. 1959 — Фидель Кастрону башчылыгъында революцион кючле, Гавананы контролгъа алгъандыла. 1998 — Россия Федерацияда рублны деноминациясы. 1999 — Евро, къагъыт ачхасыз тёлеулеге джараб башлагъанды. Тюрлендириу...

2 январь Альгамбра 1492 — Гранаданы (суратда) къазауат этиб алыу, Реконкиста кёзюуню ахырын чертгенди. 1547 — Дж. Л. Фиески, Генуяда властны къолгъа алыргъа кюрешгенди. 1860 — Француз илмула академияны олтурууунда Вулкан (en) планетаны табылгъаны баямланнганды. 1870 — Нью-Йоркда Бруклин кёпюрню ишлеу башланнганды. 1901 — Зигмунд Фрейд, «Хар кюн джашауну психопатологиясы» деген китабын басмагъа чыгъаргъанды. 1905 — Орус-япон къазауатны заманында Порт-Артурну къоруулау бошалгъанды. 1959 — Айны тинтирге деб биринчи совет косомос аппарат джиберилгенди. 1992 — Россияда багъаланы либерализациясы. Тюрлендириу...

3 январь Фукону маятниги 1795 — Россия империя бла Австрия империяны, Польшаны ючюнчю юлешиниуюню юсюнден Петербург декларациясы. 1851 — Физик Фуко кесини юйюню тюбюнде Джерни бурулгъаныны кертилигин кёргюзген эксперементни салгъанды (суратда). 1868 — Муцухито, Японияда властны императоргъа къайтаргъан манифестни чыгъаргъанды. 1958 — Вест-Индияны федерациясы къуралгъанды. 1962 — XXIII Иоанн, Кубада католик дин къуллукъчулагъа къаршчы репрессияла ючюн Фидель Кастрону клисадан харам этгенди. 1987 — Арета Франклин, рок-н-роллну Махтау залына аты джазылгъан биринчи тиширыу болгъанды. 1993 — Джордж Буш бла Б. Н. Ельцин, СНВ-II кесаматха къол салгъандыла. 1994 — Иркутскну къатында Ту-154 самолётну катастрофасы. Тюрлендириу...

4 январь «Спирит» Марсда 1254 — Каракорумда фламандлы Гийом де Рубрук хан Мунке бла тюбешгенди. 1494 — «Осмогласник» чыкъгъанды (кириллица бла басмаланнган биринчи къыбыла-славян китаб). 1698 — Лондонда ингилиз патчахланы къаласы кюйгенди. 1717 — Гаагада Испаниягъа къаршчы тёртюнчю альянс къуралгъанды. 1884 — Лондонда Фабиан джамагъат къуралгъанды. 1894 — Письмола алмашыуну эсебинде Француз-орус биригиу къуралгъанды. 1989 — АБШ-ны тенгиз кючлерини эмда Ливияны хауа кючлерини истребителлерини арасында хауа сермешиу. 2004 — «Спирит» марсоход Марсда къоннганды (суратда). Тюрлендириу...

5 январь Алтын Къабакъланы юсю бла кёпюр 1477 — Бургунд къазауатла: Лотарингиялы II Рене, Нансини къатында сермешиуде Батыр Карлны аскерин ууатханды. 1757 — Робер-Франсуа Дамьен, король XV Людовикни ёлтюрюрге чабханды. 1769 — Джеймс Уатт, тылпыу машинагъа патент алгъанды. 1919 — Карл Харрер, Готфрид Федер, Дитрих Экарт эмда Антон Дрекслер, Миллет-социалист немец ишчи партияны къурагъандыла. 1933 — Сан-Францискода Алтын Къабакъ кёпюрню (суратда) ишлеб башлагъандыла. 1956 — Антарктиданы джагъасына биринчи совет комплексли Антарктика экспедиция тюшгенди. 1968 — Чехословакияда Александр Дубчекни властха келиую бла Прага джаз башланнганды. 2005 — Паломар обсерватория, Эрида планетаны болгъанын кертиди деб бегитгенди. Тюрлендириу...

6 январь Маджар корона регалияла 1579 — Нидерландланы католикликге кертичи провинциялары, Аррас унияны къабыл этгендиле. 1848 — Испанлыла, французланы талай сагъат артха къоюб, адам джашамагъан Чафаринас айрымканны алгъандыла. 1896 — Люмьер къарнашланы «Поездни Ла-Сиота вокзалгъа келиую» фильмлерини премьерасы. 1918 — ВЦИК, Бютеуроссия къураучу джыйылыуну чачылгъаныны юсюнден декретни къабыл этгенди. 1943 — Къызыл Аскерчилеге погонла берилгендиле. 1978 — АБШ-ны кърал секретары Сайрус Вэнс, маджар правительствогъа Сыйлы Иштванны таджын (en; суратда) къайтаргъанды. 1992 — Т. Китовани бла Дж. Иоселиани башчылыкъ этген сауутлу бёлекле, Звиад Гамсахурдияны тайдыргъандыла. 1998 — Копенгагенде Русалочканы (en) статуясыны башын ким эсе да мычхы бла кесиб алгъанда. Тюрлендириу...

7 январь Исаны Туугъан кюню Гюрджюде Православ байрам: Иисус Христосну (Иса файгъамбарны) Туугъан кюню (суратда). 1558 — Франция, континентал Европада ахыр ингилиз джерлени кючлегенди. 1610 — Галилео Галилей, Юпитерни ачханды. 1785 — Жан-Пьер Бланшар, тарихде биринчи кере Ла-Манш ачыкъбогъазны юсю бла учуб ары джанына тюшгенди. 1839 — Фотографияны джаратылгъан кюню: Франсуа Араго, Француз илмула академияда дунияда биринчи кере суратны оптика-химия мадар бла этилиуюню юсюнден доклад этгенди эмда бу амалны джаратхан суратчы Луи Дагерни танытханды. 1953 — АБШ-ны президенти Гарри Трумэн, АБШ-ны водород бомбасы болгъанын билдиргенди. 1979 — Вьетнам аскер, Камбоджада Пол Потну режимин къурутханды. 1980 — Индира Ганди, Индияны джангыдан премьер-министри болады. 1989 — Японияны принци Акихито, джангы император болады. Тюрлендириу...

8 январь Queen Mary 2 1746 — Экинчи якобит къозгъалыу: «чырайлы принц Чарли» Стерлингге джетгенди. 1806 — Кап колония, голландлыладан ингилизлилени къолуна тюшгенди. 1861 — «Вокруг света» журналны биринчи номери чыкъгъанды. 1942 — Экинчи дуния къазауат: Ржев-Вязьма алгъа джюрюш операция башланады. 1959 — Шарль де Голль, Француз Республиканы президенти болады. 1961 — Французла, референдумда Алжирге эркинлик бериуню къабыл этгендиле. 1977 — Москвада талай террорист акт этилгенди. 2004 — «Queen Mary 2» тенгиз суперлайнерни (суратда) биринчи суугъа чыгъыуу. Тюрлендириу...

9 январь БМО-ну штаб-фатары 1713 — Уллу Шимал къазауат: шведле, Данияны Альтон шахарын кюйдюргендиле. 1792 — Яссы мамырлыкъ кесамат, кёзюулю орус-тюрк къазаутны ахырын салгъанды. 1798 — Наполеонну аскерчилери, венециан дожланы церемониялыкъ галераларын чачхандыла. 1905 — Санкт-Петербургда Къанлы ыйых кюн. 1916 — Антанта, Дарданелл операцияны тохтатханды. 1937 — Дональд Дакны юсюнден биринчи мультфильмни премьерасы. 1951 — Нью-Йоркда БМО-ну штаб-фатары ачылгъанды (суратда). 1992 — Сербская Республиканы бойсунмазлыгъы баямланнганды. Тюрлендириу...

10 январь Алтын Рунону ордени 1072 — Роберт Гвискар, Палермону арабладан къазауат этиб алгъанды. 1429 — Огъурлу III Филипп, Алтын Руно орденни буйургъанды (суратда). 1776 — Томас Пейн, «Тюз магъана» памфлетни аноним халда басмагъа чыгъаргъанды. 1861 — АБШ-да граждан къазауат: Флорида штат, АБШ-ны къурамындан чыкъгъанды. 1863 — Лондонда дунияда биринчи метрополитен линия ачылгъанды. 1923 — Литва, Мемельни аннексия этгенди. 1927 — Берлинде «Метрополис» блокбастерни премьерасы ётгеди. 1946 — Лондонда БМО-ну Генерал ассамблеясыны биринчи олтурууу. Тюрлендириу...

11 январь «Ромео бла Джульетта» балет 1693 — Сицилияда джер тебрениу, он мингле бла адамны къурман этгенди. 1879 — Британ империя, зулуслагъа къазауат баямлагъанды. 1917 — Россия империяда биринчи болуб Баргузин заповедник буюрулгъанды. 1923 — Рурну француз-бельгий аскерле оккупация этгендиле. 1935 — Амелия Эрхарт, Гавай айрымканладан Калифорниягъа учханды. 1940 — Прокофьевни «Ромео бла Джульетта» балетини (суратда) премьерасы. 1949 — Лос-Анджелесде метеотинтиулени тарихинде биринчи кере къар тюшгенди. 1994 — Россия Федерацияны Федерал джыйылыууну биринчи олтурууу. Тюрлендириу...

12 январь Тарихли мекям Motown Records 1816 — Францияны правительствосу, Бонапартны юйюрюн къралдан ёмюрлюкге къыстаргъа буйрукъ чыгъаргъанды. 1919 — Берлинде Спартакистлени къозгъалыулары малтаннганды. 1945 — Экинчи дуния къазауат: Къызыл аскер, нацист Германиягъа къаршчы масштаблы алгъа къымылдауну башлагъанды. 1950 — СССР-де кърал сатыу, шпионаж эм саботаж ючюн асмакъ ызына къайтарылгъанды. 1959 — Берри Горди, Motown Records (суратда) деген таууш джазыучу компанияны регистрация этгенди. 1964 — Занзибар революция (en): Занзибарны ахыр араб солтаны тайдырылгъанды. 1967 — Психологияны профессору Джеймс Бедфорд биринчи крионланнган адам болгъанды. 1990 — Румыния, Кюнчыгъыш Европаны къралларындан биринчи болуб, коммунист партияны джасакълагъанды. 2010 — Гаитиде джер тебрениуню эсебинде 220 минг адам ёлгенди. Тюрлендириу...

13 январь «Лексингтонда» ёртен   532 — Константинополда Византияны тарихинде эм уллу къаршчы туруу башланнганды. 1703 — Орус тилде басмаланнган биринчи газет болгъан «Ведомости»-ни дебют номери чыкъгъанды. 1813 — Ата Джурт къазауат: Кутузов башчылыкъ этген орус аскер Неманны ётгенди. 1840 — «Лексингтон» американ пароходда ёртен (суратда); 143 адам ёлгенди. 1898 — «Орор» газетде Эмиль Золяны «Мен терслейме…» деген ачыкъ письмосу басмаланнганды. 1915 — Авеццанода джер тебрениу, 30 000 итальянлыны къурман этгенди. 1953 — СССР-де «врачланы ишлерини» юсю бла арестле башланнгандыла. 1991 — Совет аскер, штурм бла Вильнюсда телецентрни мекямын алгъанды; 14 адам ёлгенди. Тюрлендириу...

14 январь «Лаокоон джашлары бла» 1506 — Эсквилинни джюзюм тереклерини ичинде «Лаокоон бла джашлары» деген антик скульптура композиция табылгъанды (суратда). 1761 — Дурраний империя, маратхланы Панипатда хорлагъанды. 1814 — Киль кесамат; бу кесаматха кёре Дания, Норвегияны Швециягъа къойгъанды. 1900 — Римдеги Костанци театрда Джакомо Пуччинини «Тоска» операсыны дуния премьерасы берилгенди. 1967 — «Сюймеклик джай»-ны аллы бла «Алтын къабакъла» паркда (Сан-Франциско) хиппилени «тайпаларыны джыйылыулары» ётгенди. 1989 — МДМ-ни студиясында «Любэ» къауумну биринчи джырлары джаздырылгъанды. 2004 — Гюрджю, беш къач бла байракъны миллет байракъ кибик бегитгенди. 2005 — «Гюйгенс» деген европалы космос зонд, Титанда къоннганды. Тюрлендириу...

15 январь «Джукълаб тургъан ариукада» партияланы биринчи джырлагъанла Википедияны кюню 730   — Византияда иконалагъа табыныу джасакъланнганды. 1582 — Ям-Заполь мамырлыкъ кесамат Ливон къазауатны ахырын салгъанды. 1759 — Лондондагъы Блумсбери кварталда Британ музей эшиклерин ачханды. 1890 — Мариин театрны сахнасында «Джукълаб тургъан ариука» балет биринчи кере салыннганды (суратда). 1892 — Джеймс Нейсмит кеси къурагъан баскетбол оюнну 13 джоругъун басмагъа чыгъаргъанды. 1919 — Бостон американ шахарны патокагъа батыуу. 1957 — Японияда Куросаваны «Къаннга боялгъан тах» фильмини премьерасы ётгенди. 2006 — «Стардаст» аппаратны капсуласы космос материяны бичимлерин алыб къайтханды Джерге. Тюрлендириу...

16 январь Иерусалим королевствону герби 1120 — Наблус Джыйылыу, Иерусалим королевствону (суратда герби) биринчи законларын къабыл этгенди. 1547 — IV Иван Васильевич, орус кърал тутхан адамладан биринчи болуб патчахлыкъ бёрк кийгенди. 1809 — Пиреней джарымайрымканда къазауат: маршал Сульт Ла-Коруньяны къатында британ кючлеге чабханды. 1820 — Ф. Беллинсгаузенни кемелери киши билмеген «буз материкге» джууукълашхандыла. 1878 — Орус аскер, Пловдив деген болгар шахарны тюрклюледен азатлагъандыла. 1909 — Шеклтонну биринчи экспедициясына киргенле Къыбыла магнит полюсну табханларын баямлагъандыла. 1920 — АБШ-да «къургъакъ закон» кючюн алгъанды. 2002 — БМО-ну Къокъуусузлукъ Кенгеши, «Аль-Каидагъа» бла «Талибаннга» санкцияла салыргъа чёб атханды. Тюрлендириу...

17 январь Кристиансборг 1770 — Кристиансборгда (суратда) Данияны королевасыны фаворити И. Ф. Струэнзени тутхандыла. 1773 — Джеймс Кук командири болгъан «Resolution» кеме, тарихде биринчи кере болуб Къыбыла поляр тёгерекни ётгенди. 1893 — АБШ-ны правительствосу гавай королева Лилиуокаланини тахдан къысталыуун организация этгендиле. 1904 — Москва санат театр, А. Чеховну «Балий терек бачха» пьесасын салгъанды. 1912 — Британ джолоучу Роберт Ф. Скотт Къыбыла полюсха джетгенди. 1966 — Испанияны кёгюнде авиакатастрофа, аны эсеби бла тёрт термоядролу бомба тас болгъандыла. 1991 — Дислокациялары Перс богъазны зонасында болгъан кёбкъраллы аскер кючле «Къум тюзде боран» операцияны башлагъандыла. 2002 — Нирагонго вулканны къусууу, Гома шахарда 4500 мекямны къурутханды. Тюрлендириу...

18 январь Лиманы ара майданы 1535 — Франсиско Писарро, Сьюдад-де-лос-Рейос шахарны тамалын салгъанды (суратда). 1778 — Джеймс Кук, Гавай айрымканланы ачханды, кеслерине да Сандвични айрымканлары атны бергенди. 1871 — Париждеги Версаль къалада Герман империяны къуралгъаны баямланнганды. 1911 — Юджин Эли, учуучу аппаратны кемеге биринчи кере къондургъанды. 1919 — Биринчи дуния къазауат: Миллетлени Лигасыны уставын джаратхан Париж мамырлыкъ конференция башланнганды. 1943 — Экинчи дуния къазауат: совет аскер, Ленинградны блокадасын юзюб киргенди. 1966 — Джавахарлал Неруну къызы Индира Ганди, Индияны премьер-министри болгъанды. 2007 — Европаны шималы бла «Кирилл» уллу джел ётгенди. Тюрлендириу...

19 январь Сен-Мартиннге Розариода эсгертме 1127 — Чжурчжен кёчгюнчю халкъ, къытай императорланы урлагъанды. 1764 — Радикал политик Джон Уилкс, Британ парламентден къысталгъанды. 1817 — Генерал Сен-Мартин (суратда), аскерин Андладан ётдюргенди. 1839 — Британ аскер Аденнге киргендиле. 1853 — Римде Вердини «Трубадур» операсыны премьерасы ётгенди. 1945 — Экинчи дуния къазауат: совет аскер Лодзь геттону азатлагъанды. 1977 — Майами бла Багама айрымканлада къар джаугъанды. 1978 — Эмдендеги заводдан ахыр «Фольксваген Къамыжакъ» чыкъгъанды. Тюрлендириу...

20 январь Казерт къала 1265 — Симон де Монфор, биринчи Ингилиз парламентни джыйгъанды. 1752 — Луиджи Ванвителли, Европада эм уллу мекям — Казерт къаланы (суратда) ишлеб башлагъанды. 1892 — Биринчи баскетбол матч ётгеди (Спрингфилд, Массачусетс, АБШ). 1921 — Дагъыстан Автоном Совет Социалист Республика къуралгъанды, бусагъатда — Дагъыстан Республика. 1944 — Экинчи дуния къазауат: Уллу Британияны аскер-хауа кючлери Берлиннге 2300 тонна бомба атхандыла. 1990 — Бакугъа совет аскер киргенди. 1991 — Кърымда ётген референдумда Кърым АССР-ни джангыдан къуралыууна чёб атылгъанды. 1996 — Ясир Арафат Палестина автономияны президенти болгъанды. Тюрлендириу...

21 январь Квебек парламент 1506 — Рим папа II Юлийни буйругъу бла швейцар гвардия къуралгъанды 1643 — Голландлы Абель Тасман, Тонгатапу айрымканны ачханды. 1793 — Уллу француз революция: Миллет конвент, Францияны тайдырылгъан королю XVI Людовикни асмакъгъа асханды. 1854 — Ламбей айрымканны къатында «биринчи Титаник» — ичинде джюзле бла адам болгъан Tayleur клиппер батханды. 1948 — Квебекни парламентини мекямыны (суратда) башында биринчи кере Квебекни байрагъы тагъылгъанды. 1968 — Ичинде тёрт термоядролу бомбасы бла В-52 бомбалаучу самолёт, Гренландияда джерге тюшгенди. 1977 — Тауушдан терк «Конкорд» самолёт, Лондон — Бахрейн маршрут бла биринчи коммерция рейсин этгенди. Тюрлендириу...

22 январь Ангкор-Ват 565 — I Юстиниан монофизитликни джакъларгъа унамагъан патриарх Евтихийни орнундан къоратыр мадар табханды. 1861 — Анри Муо Камбоджаны джунглилеринде Ангкор-Ват деген атылыб тургъан уллу дин мекямладан толу шахарны (суратда) табханды. 1863 — Россия империяны кюнбатышында Январь къозгъалыу башланнганды. 1905 — Санкт-Петербургда «къанлы ыйых кюн». 1919 — Злуканы акты бла УХР бла КУХР бирикген Украина къралгъа джыйылгъандыла. 1944 — Экинчи дуния къазауат: Джандашланы аскерлери Римни къатындагъы Неттуно шахарда тюшюб башлагъандыла. 1991 — СССР-де уллу купюраланы ауушдуруу башланнганды. 2005 — Ким Ке Гван КХДР-ни ядролу сауутха ие кърал болгъанын баямлагъанды. Тюрлендириу...

23 январь Олесунн, XIX ёмюрню ахыры 1719 — Император VI Карл Габсбург, Лихтенштейн бийликни суверенитетин таныгъынды. 1881 — П. И. Чайковскийни «Евгений Онегин» операсыны Уллу театрны сахнасында премьерасы. 1904 — Норвегияда Олесунн шахар (суратда) саулай кюйюб чыгъаргъа аз къалгъанды. 1912 — Гаагада Халкъла арасы апиян конвенциягъа къол салыннганды, бу, наркотиклеге къаршчы дунияда биринчи келишимге саналады. 1950 — Иерусалим, Израилни ара шахары баямланнганды. 1960 — Жак Пикар бла Дон Уолш, Триест батискафда Дуния океанны эм терен джери болгъан Мариан чунгургъа (10916 м) тюшгендиле. 2001 — Тяньаньмэнь майданда талай адам бирден кеслерин джандыргъанды. 2005 — Виктор Андреевич Ющенко Украинаны президент постуна киргенди. Тюрлендириу...

24 январь Вояджер-2 1458 — Матьяш Хуньяди Маджарны королю баямланнганды. 1797 — I Павелни француз чепкенни джасакълагъан буйругъу чыкъгъанды. 1895 — Адамны Антарктидагъа тарихде биринчи тюшюую. 1924 — Петроградны аты Ленинградха тюрленилиннгенди. 1935 — Америкада Ричмонд шахарда къалай банкада сыра биринчи сатылыб башланнганды. 1984 — Биринчи энчи компьютер — Apple Macintosh чыгъарылгъанды. 1986 — «Вояджер-2» (суратда), Урандан 107 минг км узакълыкъда ётгенди. 2006 — Танэгасима космос аралыкъдан H-IIA ракетаны кючю бла космосха спутник чыгъарылгъанды. Тюрлендириу...

25 январь Москва Кърал Университет 1533 — Ингилиз патчах VIII Генрихни Анна Болейн бла джашыртын некяхы. 1554 — Жозе ди Аншиета иезуит миссия къурагъанды, ол миссия Сан-Паулу шахарны тамалын салгъанды. 1755 — Елизавета Петровна, Москва университетни (суратда) къураргъа буйрукъ бергенди. 1858 — Британиячы Виктория бла Пруссиячы Фридрихни некяхларында Мендельсонну маршы биринчи кере ойналгъанды. 1919 — Париж мамырлыкъ конференцияда Миллетлени Лигасыны къуралыууну баш принциплери белгиленнгендиле. 1924 — Монблан тауну тюбюндеги Шамониде биринчи Къыш Олимпияда оюнла башланнгандыла. 1943 — Экинчи дуния къазауат: Воронеж джауладан азатланнганды. 2004 — «Опортьюнити» зонд Марсда тюшгенди. Тюрлендириу...

26 январь Земперни операсы 1500 — Яньес Пинсон, европачыладан биринчи болуб Амазонка сууну аягъын тинтгенди. 1525 — Баттиста Аньезе, Москва къралны биринчи басма картасын чыгъаргъанды. 1582 — Ям-Заполь мамырлыкъ бла Ливон къазауат бошалгъанды. 1788 — Капитан Артур Филлип, Австралияда бюгюннгю Сиднейни орнунда биринчи адам джашагъан эл къурагъанды. 1911 — Дрезден театрда (суратда) Р. Штраусну «Гюлню кавалери» операсы салыннганды. 1924 — Петроград, Ленинград атны алгъанды. 1934 — Германия бла Польшаны арасында чабмауну юсюнден кесамат. 1983 — IBM компания, «Lotus 1-2-3» таблица процессорну чыгъаргъанды. Тюрлендириу...

27 январь Патриарх Кирилл бла президент Медведев Холокостну къурманларыны халкъларасы кюню 661 — Алийни ёлгени бла халифлени эпохасы бошалады (en). 1918 — Фин граждан къазауат башланнганды. 1924 — Италия бла Югославия, Фиумени территориясын юлеширге сёлешгендиле. 1945 — Къызыл Аскер, Освенцим фашист концлагерни тутмакъларын азатлагъанды. 1967 — «Аполлон-1» космос кеме, Кеннедини космос аралыгъында атылгъанды. 1973 — Вьетнамда къазауатны тохтатыуну юсюнден Париж келишиуге къол салыннганды. 2009 — митрополит Кирилл (суратда), Москвачы эмда бютеу Русьну 16-чы патриархы болуб сайланнганды. Тюрлендириу...

28 январь «Челленджерни» катастрофасы 1077 — Император IV Генрих, тилеб Каносса къалагъа киргенди. 1813 — Джейн Остинни «Ёхтемлик бла ышанмазлыкъ» романы дунияны кёргенди. 1855 — Тарихде биринчи кере болуб поезд континентледен бирин ётгенди (Панама темир джол бла). 1871 — Парижни къушаланыуу французланы капитуляциялары бла бошалгъанды. 1918 — Эстония бла Латвия, Россиядан бойсунмаулукъларын баямлагъандыла. 1932 — Шанхайгъа японлуланы уруб кириулери. 1933 — Рахмат Али, индиялы муслиманланы къралларына Пакистан атаргъа теджегенди. 1986 — Ичинде джети астронавты болгъан, «Челленджер» космос шаттл атылгъанды (суратда). 1993 — Къазахстан Республиканы Конституциясы къабыл этилгенди. Тюрлендириу...

29 январь «Ла Фениче» 1837 джылда 1710 — I Пётрну буйругъу бла орус граждан алфавит бегитилгенди. 1804 — Харьков университетни ачылыуу. 1814 — Французла, Бриенни къатында сермешиуде хорлагъандыла. 1845 — Нью-Йоркну газетлерини биринде Эдгар Пону «Къаргъа» назмусу басмаланнганды. 1886 — Карл Фридрих Бенц бензин двигатели бла биринчи тыйыншлы автомобилге патент алгъанды. 1959 — Уолт Диснейни «Джукълаб тургъан ариу» деген мультфильмини премьерасы ётгенди. 1996 — Венециядагъы «Ла Фениче» театр (суратда), кёзюу кере кюйгенди. 2002 — Джордж Буш конгрессге джыл сайын айтхан сёзюнде Иракга, Ираннга эмда Къыбыла Кореягъа «аманлыкъны осю» дегенди. Тюрлендириу...

30 январь Менай кёпюр 1667 — Андрусово мамырлыкъ: Россиягъа бир кесек заманнга Киев берилгенди. 1826 — Уэльсни джагъасы бла Англси айрымканны арасында Менай кёпюр (суртда) къурулгъанды. 1930 — Павел Молчанов, Павловскда эм биринчи радиозондладан (en) бирин ийгенди. 1933 — Адольф Гитлер, Германияны рейхсканцлери болгъанды. 1945 — С-13 совет суу тюбю кеме, «Вильгельм Густлофф» деген немец лайнерни батдыргъанды. 1969 — The Beatles къауумну ахыр концерти (Лондонда Apple Records мекямны башында). 1972 — «Къанлы ыйых кюн» Лондондерриде. 1996 — Юдзи Хякутакэ, C/1996 B2 кометаны табханды. Тюрлендириу...

31 январь Эксплорер-1 1714 — I Пётр Петербургда Кунсткамераны (Россияда эм эски музей) буюргъанды. 1915 — Биринчи дуния къазауат: Кюнчыгъыш Европадагъы театрда биринчи газ-баллон атака. 1929 — Къралны къурагъанладан бири болгъан Лев Троцкий СССР-ден къысталгъанды. 1953 — Шимал тенгизни джагъаларын кючлю шторм ургъанды; 2000-ден артыкъ адам къурманы болгъанды. 1958 — Джерни радиация белин табхан биринчи американ спутник (суратда) ийилгенди. 1977 — Парижде Помпиду аралыкъ келгенлеге эшиклерин ачханды. 1990 — СССР-де биринчи McDonald’s ресторан ачылгъанды. 2009 — Коми Республикада Ветеранланы юйю кюйгенди. Интернатда джашагъанла барысы да (23 къарт адам) ёртенни заманында ёлгендиле. Тюрлендириу...